راه هاى شناسایى آیات مکى و مدنى کدام است؟
ملاک و معیار قطعى و دقیقى براى شناخت آیات و سوره هاى مکى و مدنى در دست نیست؛ ولى مفسران و دانشمندان علوم قرآنى، معیارهایى ارائه داده اند که می تواند در سه محور خلاصه شود:
1. با مراجعه به سیاق آیه ها و سوره ها می توان به مکى و مدنى بودن آیات پى برد. بنابراین براى فهم این نکته لازم است، شأن نزول و تفسیر آیه دیده شود145.
2. با مراجعه به سخنان نقل شده از صحابه و تابعین صحابه پیامبر(ص) چون اینان از شاهدان نزول بوده و می دانستند که چه آیه اى در چه زمانى و در کجا نازل شده است.
3. از طریق ویژگى هاى آیات؛ چرا که از نظر محتوا هر یک از آیات مکى و مدنى داراى ویژگى هایى هستند146.
ویژگى آیات مکى:
الف) غالب آیات مکى کوتاه، کوبنده و گاه همراه با سوگند و خطاب هاى «ناس» ، «بنى آدم» و امثال این واژه ها است.
ب) اکثر آیات مکى مسائل اعتقادى را مطرح کرده، شرک را نفى می کنند.
ج) آیات مکى مشتمل بر مسائل اخلاقى است.
د) داستان هاى پیامبران را در راستاى هدف خویش بازگو می کند.
ویژگى آیات مدنى:
الف) مشتمل بر بسیارى از احکام شرعى است.
ب) در رد بر یهود و نصارا نازل شده است.
ج) ذکر منافقان در این آیات آمده است.
د) از جنگ هاى پیامبر(ص) در این آیات یاد شده است.
هـ ) غالب آیات طولانى است147.
—————
145. المیزان، ج 13، ص 235.
146. ر.ک: محمدباقر سعیدى روشن، علوم قرآن، ص 147.
147. علوم القرآن عند المفسرین، ص 307؛ محمدباقر سعیدى، علوم قرآن، ص 147 و 148.