ریه ها، یکی از اعضای اصلی دستگاه تصفیه خون، به صورت دو توده اسفنجى شکل، در پشت قفسه سینه قرار دارد که داراى حفره هاى بسیار کوچک به نام کیسه هاى هوایی است. هوا از راه بینى یا دهان وارد شش ها می شود(دم)، و پس از مبادله و عمل تصفیه، شش ها به حال عادى برگشته و هواى مسموم به خارج رانده می شود (بازدم). حرکت ریه ها مانند حرکت قلب، یک حرکت خودکار و دائمی است، با این تفاوت که انسان می تواند حرکت آن را به اختیار خود کنترل کند ولى حرکت قلب از کنترل ما خارج است.
عامل اصلى تصفیه خون همان عضو معروفى است که ما آن را جگر سفید، شش و یا ریه می نامیم که وزن آن به طور متوسّط در مردان 1200 گرم و در زنان 900 گرم می باشد.
در اینجا تذکّر این نکته لازم است که اختلاف در ساختمان بدنى زن و مرد تنها در این قسمت نیست، بلکه این دو جنس از نظر کمّى و کیفى نیز اختلاف دارند، به خصوص در مغز که مرکز فعّالیّت هاى فکرى و رشد عقلانى محسوب می شود.
همین اختلاف در ساختمان و نیروهاى بدنى است که باعث تفاوت این دو جنس در فعّالیّت هاى حیاتى گردیده و پایه قوانین و مقرّرات اجتماعى، سیاسى، حقوقى و… می گردد.(1)
شش ها که به صورت دو توده ارتجاعىِ اسفنجى شکل دیده می شود، در پشت قفسه سینه جاى دارد و داراى تعداد زیادى از حفره هاى بسیار کوچک به نام «کیسه هاى هوایى» است. وجود این کیسه ها سبب می شود که گنجایش شش ها به مراتب زیادتر گردد، به طورى که همین توده کوچک، وسعتى برابر با 200 متر مربع دارد و این یکى از نکات حیرت آور شش هاست.(2)
در دیواره شش ها مویرگ هاى زیادى پخش شده که همه از دو سرخرگ شش ـ که خون تیره را از قلب به شش ها می آورند ـ منشعب گردیده اند. این مویرگ ها که در کیسه هاى هوایى شش ها وجود دارد، پیوسته با آنها در تماس بوده و هنگامی که در اثر تنفّس، هوا وارد کیسه هاى مزبور می گردد، مبادله میان خون و هوا صورت می گیرد، یعنى موادّ حیاتى هوا از دیواره کیسه هاى هوایى نفوذ کرده، از دیواره نازک مویرگ ها نیز گذشته و وارد خون می شود. همچنین سموم خون، تحویل حفره ها گردیده و به وسیله بازدم از راه حلق و بینى به خارج فرستاده می شود. به این ترتیب در هر دم و بازدم مقدارى خون در مویرگ ها تصفیه شده و کم کم به هم پیوسته و جمع می شود و سپس به وسیله چهار سیاهرگ شش به قلب (دهلیزچپ) باز می گردد.
هنگامی که ما هوا را از بینى یا دهان به شش ها هدایت می کنیم (دم) کیسه هاى هوایى پر شده و به حجم شش ها افزوده می شود. پس از مبادله و عمل تصفیه، شش ها به حال عادى برگشته و حفره ها خالى می گردند و هواى مسموم به خارج رانده می شود (بازدم).(3)
حرکت ریه ها ـ که همان باز و بسته شدن آنهاست ـ مانند حرکت قلب، یک حرکت خودکار و دائمی می باشد که در تمام مدّت عمر در خواب و بیدارى انجام می گیرد، با این تفاوت که انسان می تواند حرکت آن را به اختیار خود کنترل کند ولى حرکت قلب به کلّى از کنترل ما خارج است.(4)
پی نوشت:
(1). بدیهى است که عادلانه ترین قانون درباره هر موجودى، قانونى است که با سازمان وجودى و فطرت آن تناسب داشته باشد. اگر کسى از موم، کار آهن و یا از اسب تازى اصیل، کارهاى خشن و حمل و نقل بارهاى سنگین را انتظار داشته باشد، به یقین اشتباه کرده و بر خلاف مقتضاى خلقت آن دو عمل نموده است. از طرفى این هم مسلّم است که در ساختمان بدن مرد و زن از نظر مقاومت، قواى بدنى، ظرافت و … اختلاف زیادى وجود دارد، همان طورى که قواى فکرى و عقلانى آن دو نیز متفاوت بوده، از نظر حالات روحى نیز با هم اختلاف دارند. به عنوان مثال در جنس زن، احساسات و عواطف بیش از همه چیز حکومت می کند. بنابراین، قانون عادلانه اى که می خواهد خطّ مشى زندگى سیاسى، اجتماعى، خانوادگى و … این دو جنس را مشخّص کند، باید بر اساس خواسته هاى فطرى آن دو استوار باشد و به نداى سازمان وجود آن دو پاسخ گوید، و گرنه اگر قانونى بخواهد این همه اختلافات وجودى و خواسته هاى فطرى را نادیده گرفته و زن را در آنچه که تنها موافق با فطرت مرد است شرکت دهد، در این صورت نسبت به هر دو ظلم کرده است؛ زیرا زن را از مسیر کمال خود منحرف ساخته و مرد را هم از حقوق مشروع طبیعى خود، محروم ساخته است.( براى توضیح بیشتر به کتاب زن و انتخابات، مراجعه فرمایید.)
(2). شش ها در حال عادى، به طور متوسّط، 5/ 4 لیتر گنجایش دارند ولى در افراد مختلف فرق می کند و همین تفاوت باعث اختلاف در بسیارى از حالات روحى و جسمی می شود. گنجایش شش ها به وسیله «اسپیرومتر» اندازه گیرى می شود.
(3). طبق آزمایش هایى که بر روى هواى دم به عمل آمده معلوم می شود که هوایى که هنگام دم زدن وارد ششها می شود، بیش از 20% اکسیژن و مقدار کمی انیدرید کربنیک دارد، در صورتى که موقع بازدم، اکسیژن آن به 16% تنزّل یافته و مقدار انیدرید کربنیک آن افزوده می شود و این خود دلیل بر این است که در داخل شش ها این دو نوع گاز مبادله می شود.
(4). گرد آوری از کتاب: آفریدگار جهان، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1379 ه. ش، ص 143.