در سوره مبارک فاطر، آیه 37، آمده که: جهنمی ها در جهنم کمک می طلبند و می گویند: «خدایا! ما را از جهنم خارج کن تا عمل صالح انجام دهیم غیر از آن چه که انجام داده ایم. بعد خداوند متعال می فرماید: آیا به شما عمرى ندادیم که در آن متذکر شوید؟ در روایت اسلامی آمده که آن عمر یا هیجده یا شصت و یا چهل سالگى است. در مورد اوّلى، یعنى هیجده سالگى اگر کسى در هفده سالگى از دنیا برود، نزد خداوند متعال عذر می آورد که خدایا! من هنوز به سن تذکر نرسیده بودم، پس چرا عذابم می کنى؟ با این که می دانیم از پانزده سالگى به بعد، تمام اعمال ثبت و ضبط و به حساب آن رسیدگى می شود. در نتیجه عذاب کردن او کار عاقلانه اى به نظر نمی رسد؟!
1. در این که انسان در چه سنى موظف می شود تکالیف الهى را به جا آورد ـ و اگر آنها را ترک کرد وعده هاى عذاب خداوند شامل حالش می شود ـ باید علما و مجتهدان صاحب فتوا تشخیص بدهند و در واقع ملاک برداشت و تشخیص و بررسى روایات در این باره، برعهده مجتهد و مراجع تقلید است و آنها هستند که می گویند انسان در چه سنى مکلف می شود و باید وظایف دینى و شرعى خود را به جا آورد.
2. به صرف دیدن چند روایت ـ که اعتبار آنها هم روشن نیست – نمی شود اشکال وارد کرد که مثلا اگر خداوند چنان و چنین کند، از نظر عقل ممکن است اشکال داشته باشد. دانشمندان اسلامی، سالیان طولانى در مسایل فقهى و اصولى تلاش می کنند و تمام احادیث را از زوایاى مختلف مورد بررسى قرار می دهند و با احتیاط فتوا می دهند؛ پس با دیدن چند روایت نمی شود چنین قضاوت کرد.
3. در آیه 37 فاطر سخن از بیدارى و تذکر در فرصت عمر است و انسان از سن تکلیف و حتى زودتر از آن توان فهم و درک و متذکر شدن را دارد. لذا می فرماید: آیا به شما به مقدار کافى براى بیدارى و تذکر، عمر ندادیم؟ اکنون که چنین است و تمام وسائل نجات در اختیارتان بوده و از آن بهره نگرفتید پس عذرى ندارید.[55]
—————
[55] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 18، ص 276 ـ 278.