درخواست حضرت ابراهیم(ع)براى زنده کردن مردگان تا قلبش مطمئن شود چیست؟ آیا ما هم حق داریم چنین تقاضایى کنیم؟ آن حضرت با این که از پیامبران بزرگ الهى است چگونه می شود برایشان اطمینان قلب حاصل نشده باشد؟
اطمینان قلب در مورد آن حضرت، در چگونگى قیامت از طریق حس و شهود عینى بوده که مربوط به دل و عواطف است. و درباره اصل قیامت نبوده است. آن چه خاطر انسان را آرام و مطمئن می کند، شهود عینى و حسى است، نه استدلالات علمی و منطقى که فقط عقل را راضى می کند.[28]
امّا آیا ما هم حق داریم چنین خواسته هایى داشته باشیم؟
البته حس کنجکاوى انسان که ودیعه خدادادى است، به انسان حق می دهد براى حصول اطمینان قلبى در مورد مقبولات و معتقداتش تلاش کند، مخصوصاً که علم به قیامت، غیر از باور و یقین به آن است و خود یقین مراتبى دارد: 1. علم الیقین: این است که انسان از دلایل مختلف، به چیزى ایمان آورد؛ مانند کسى که با مشاهده دود به وجود آتش ایمان پیدا می کند. 2. عین الیقین: در جایى است که انسان به مرحله مشاهده می رسد و با چشم خود مثلا آتش را مشاهده می کند. 3. حق الیقین: مانند کسى است که در آتش وارد شود و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متصف شود که این مرحله، بالاترین مرحله یقین است و انسان می تواند به این مقامات عالى برسد.[29]
این که راویان در روایات از یقین و مراحل آن استفاده می کنند و یا از مقام هاى عالى انسان هاى غیر معصوم سخن به میان آمده، نشان دهنده حق انسان است؛ براى نمونه، امام باقر(ع)می فرماید: در میان مردم، چیزى کمتر از یقین تقسیم نشده است و وقتى راوى سؤال می کند یقین چیست؟ می فرماید: حقیقت یقین توکل بر خدا و تسلیم در برابر ذات پاک او است و … .[30]
امّا این که چه زمانى براى حضرت ابراهیم(ع)اطمینان قلب حاصل شد؟ موقعى که خداوند قدرت نمایى کرد؛ بدین ترتیب که چهار پرنده را به دستور خداوند کشت و گوشت هایشان را مخلوط کرد و هر قسمتى را سر کوهى گذاشت و بعد به اذن خداوند پرنده ها جلو چشم ابراهیم زنده شدند و تمام اجزاى آنها به هم پیوست و قلب آن حضرت با مشاهده عینى، اطمینان پیدا کرد که محشر کبرا، یعنى قیامت نیز به وسیله همین قدرت، عملى خواهد شد.
—————
[28] تفسیر نمونه، ج 2، ص 225ـ228.
[29] همان، ج، 27، ص 284ـ285.
[30] بحارالانوار، ج 70، ص 138، ح 4 و تفسیر نمونه، ج 27، ص 283ـ285.