طبق اعتقاد مذهب امامیه، پیامبران الهى باید معصوم باشند، امّا داستان خطاى حضرت موسى(ع) که در سوره طه، آیه 121 و سوره قصص آیه 15 و 16، بیان شده است، با عصمت مطلق پیامبران الهى سازگارى ندارد. با توجه به این که ارتکاب قتل عمد از ناحیه پیامبر الهى بوده است و این تعصب و ملى گرایى و نژادپرستى را می رساند. لطفاً توضیح دهید.
در زندگى حضرت موسى(ع) می خوانیم[21] که وى وارد شهر شد. دو نفر را ـ که یکى از بنى اسراییل و دیگرى از فرعونیان بود ـ دید که به شدت مشغول زد و خورد هستند. آن مرد اسراییلى، موسى(ع) را به کمک طلبید. موسى نیز به کمک او شتافت و با زدن مشتى بر سینه مرد قبطى، او نقش بر زمین شد و مرُد. در این موقع، وى چنین گفت: (هـذا مِن عَمَلِ الشَّیطـنِ اِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبین )؛[22] این کار شیطان است، چرا که دشمنى گمراه کننده[ و]آشکار است. بعد خود را ظالم بر خویشتن خواند و سپس از خداوند طلب مغفرت کرد و گفت: (رَبِّ اِنّى ظَـلَمتُ نَفسى فَاغفِر لى …)[23] پروردگارا! من بر خویشتن ستم کردم، مرا ببخش … .
حال این جمله ها چگونه با عصمت آن حضرت سازگار است؟!
در پاسخ، با توجه به آیات قرآن، نکاتى قابل ذکر است:
1. حضرت موسى(ع) مشت خود را به قصد کشتن بر آن فرد نزد، ولى با ضربه آن حضرت، کشته شد، پس قتل غیرعمد بوده و کشته شدن او نیز جایز بود و هیچ گونه تعصب و نژادپرستى در کار نبوده، چون آن مرد قبطى کافر و مشرک بود و کشتن چنین شخصى در وقت مقاتله با مؤمن و دفاع از مظلوم جایز است.
2. درباره جمله (هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیطـنِ) دو احتمال وجود دارد:
الف) لفظ «هذا» اشاره به نزاع دو طرف و کشمکش آن دو، و سرانجامِ عمل مقتول است که بر اثر زورگویى بر یک فرد از بنى اسراییل، مقدمات قتل خود را فراهم آورد و اگر معترض بنى اسراییلى نمی شد، دچار چنین سرنوشتى نمی گشت.
ب) لفظ «هذا» اشاره به خود مقتول باشد زیرا مرد قبطى از افراد فرعون و در واقع از جنود شیطان بود.[24]
درباره نسبت دادن ظلم به خود نیز باید توجه کرد که ورود حضرت موسى(ع) در آن شرایط و در آن شهر در غیر موقع و موضع خود بود و مفهوم ظلم هم همین است (وَضْعُ شَىْء فى غَیرِ مَوْضَعِهِ).
امام رضا(ع) در پاسخ همین سؤال به مأمون فرمود: آن مشت سختى که موسى بر آن دشمن کوبید به فرمان خدا بود، امّا این که گفت: این از عمل شیطان است، اشاره به نبردى بود که میان آن دو نفر واقع شد، نه کارى که خودش انجام داد. پس، کار آنان شیطانى بود و شیطان، دشمن گمراه کننده آشکار و بزرگى است.
مأمون پرسید: پس معناى این جمله که موسى گفت: (قالَ رَبِّ اِنّى ظَـلَمتُ نَفسى فَاغفِر لى … )[25] چیست؟ امام رضا(ع) فرمود: حضرت موسى می گوید: من خودم را جایى قرار دادم که نمی بایست قرار می دادم، چون وارد این شهر (مصر) شدم، پس خدایا مرا ببخش.[26]
—————
[21] سوره هاى قصص، 14 ـ 17 و شعراء، 18 ـ 20.
[22] قصص، آیه 15.
[23] قصص، آیه 16.
[24] ر.ک: جعفر سبحانى، منشور جاوید، ج 5، ص 67 ـ 116 و بحارالانوار، ج 13، ص 33 و 34.
[25] قصص، آیه 16.
[26] بحارالانوار، ج 11، ص 80 و عبدالله جوادى آملى، وحى و نبوت در قرآن، ج 3، ص 254.