آیا در قرآن کریم کلمه معجزه آمده است؟
واژه معجزه و اعجاز و مشتقات آن حدود 26 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است، ولى در قرآن کریم و کلمات رسول اکرم(ص) و صحابه و تابعین، واژه اعجاز و معجزه به مفهومی که اکنون رایج است به کار نرفته است، بلکه اصطلاح مذکور را همانند بسیارى از اصطلاحات دیگر مانند معاد و … در طول تاریخ عقاید و کلام اسلامی متکلمان اسلامی وضع کرده اند. شاید نخستین بار در قرن سوم بود که واژه اعجاز به همین معناى امروزى خود به کار گرفته شد.
در قرآن کریم، واژگان دیگرى وجود دارد که بیانگر این مقصود است؛ مانند:
1. آیه؛ به معناى علامت و نشانه روشن. آن چه پیامبران(ع) نشان و دلیل نبوت می دانند، آیه شمرده شده است: (وَرَسُولاً إِلَى بَنِى إِسْرَ ءِیلَ أَنِّى قَدْ جِئْتُکُم بِـَایه مِّن رَّبِّکُمْ أَنِّى أَخْلُقُ لَکُم مِّنَ الطِّینِ کَهَیـَهِ الطَّیرِ فَأَنفُخُ فِیهِ فَیکُونُ طَیرًا بِإِذْنِ اللَّهِ)؛[5] و [او را]رسول و فرستاده به سوى بنى اسرائیل [قرار داده که به آنها می گوید:] من نشانه اى از طرف پروردگار شما برایتان آورده ام؛ من از گل چیزى به شکل پرنده می سازم، سپس در آن می دمم و به فرمان خدا، پرنده اى می گردد.
این انتظار، همگانى و منطقى دانسته شده است که مخاطبان پیامبران(ع) از آنان آیه و معجزه اى براى اثبات ادعاى رسالت الهى طلب می نموده اند: (قَالَ إِن کُنتَ جِئْتَ بِـَایه فَأْتِ بِهَآ إِن کُنتَ مِنَ الصَّـدِقِینَ)؛[6] [فرعون] گفت: اگر نشانه اى آورده اى، نشان بده اگر از راست گویانى!
2. بینه: «بین» و «بان» در لغت به معناى ظاهر شدن و انکشاف است؛ رهنمود و دلالت واضح و روشن؛ خواه عقلى باشد یا حسى. قرآن می فرماید: (قَدْجِئْتُکُم بِبَینَه مِّن رَّبِّکُمْ)؛[7] من دلیل روشنى از پروردگارتان براى شما آورده ام.
3. برهان: ارائه دلیل و حجت را گویند: (یـأَیهَا النَّاسُ قَدْ جَآءَکُم بُرْهَـنٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَأَنزَلْنَآ إِلَیکُمْ نُورًا)؛[8] اى مردم، دلیل روشن از طرف پروردگارتان براى شما آمد و نور آشکارى به سوى شما نازل کردیم.
4. سلطان: «سَلَطَ و تَسَلَّطَ» به معناى نیرو، تمکّن و حجت و دلیل است. دلیل را بدان جهت سلطان گویند که افکار و قلوب را چیره می سازد: (… وَ مَا کَانَ لَنَآ أَن نَّأْتِیکُم بِسُلْطَـن إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ)؛[9] و ما هرگز نمی توانیم معجزه اى جز به فرمان خدا بیاوریم!
5. بصیرت: به مفهوم وضوح و روشنى و ادراک درونى می باشد: (قَدْ جَآءَکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ …)؛[10] دلایل روشن از طرف پروردگارتان براى شما آمد. نشانه هاى الهى پیامبران(ع) به گونه اى بود که موجب دریافت و آگاهى درونى مردمان می شد.[11]
—————
[5] آل عمران، آیه 49.
[6] اعراف، آیه 106.
[7] اعراف، آیه 105.
[8] نساء، آیه 174.
[9] ابراهیم، آیه 11.
[10] انعام، آیه 104.
[11] ر.ک: محمد باقر سعیدى روشن، علوم قرآن، ص 89؛ حسین جوان آراسته، درسنامه علوم قرآنى، ص 347 و محمد حسن قدردان قراملکى، معجزه در قلمرو عقل و دین، ص 35.