شرح دعای ابوحمزه ثمالی از آیت الله جوادی آملی (قسمت هفدهم)
فرازهای مطرح شده:
اِلهی لُو قَرَنْتَنِی بِالأصفادِ وَ مَنَعْتَنِی سِیْبَکَ ، (سِیب) یعنی عطا . مِنْ بِینِ الأشهادْ وَ دَلَلْتَ عَلی فَضائِحِی عُیُونَ العِباد وَ أمَرْتَ بِی إلَی النّارِ وَ حُلْتَ بِینِی وَ بِینَ الأبرارِ مَا قَطَعْتُ رَجائِی مِنکْ وَ مَا صَرَفَتْ تَأمِیلِی لِلْعَفو عَنکْ.
وَ اَخرِج حُبَّ الدُّنیا مِنْ قَلبِی
گر چه همواره راه نیایش عبد و مولا باز است، ولی برای زمان مشخّص مانند ماه مبارک رمضان که عید اولیای الهی است، فضیلت مخصوص است…
أعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیم . بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم . إذا سَألَکَ عِبادِی عَنّی فَإنّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعوَهَ الدّاعِ إذا دَعانِ فَلْیَستَجِیبُوا لِی وَلْیُؤمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرشُدُونْ. (1)
وجود مبارک امام سجاد سلام الله علیه در دعای سحرهای ماه مبارک رمضان حال تبهکار تائب را چنین ترسیم می‌کند؛ عرض می‌کند:
پروردگارا ! نه تنها اگر مرا از دَرِ لطف و رحمت برانی من ناامید نمی‌شوم، بلکه اگر مرا به دوزخ ببری و مرا ببندی و بسته عذاب بکنی و در بین مردم قیامت، عَلی رُؤُسِ الأشهاد اسرار مرا عَلنی کنی، مرا مُفتضح و رسوا کنی، بین من و بین اولیایت جدائی بیندازی، بین من و ابرار و اخیار تفرقه بیفکنی و مرا در دوزخ به عذاب روحی و جسمی معذّب کنی، باز دست از تو بر نمی‌دارم ! زیرا محبّت تو در دل من جایگزین است
اصل هستی من از توست، دوام هستی‌ام از توست، تبدیل جهل به علم، تبدیل عجز به قوّت، تبدیل تهی دستی به توانگری، تبدیل هراس و خوف به اَمن، تبدیل گرسنگی و تشنگی به سیرابی و سیر شدن، همه این نِعَم ظاهره و باطنه از توست. همه اینها را در کنار سفره انعام تو دارم. بنابراین دست از مهر تو بر نمی‌دارم.
خدایا! من آنچنان نیستم که در برابر تو عِناد بورزم . من مهربانی تو را در دل جا دارم ، محبّت و صفا و وفای تو را در دل تعبیه کرده‌ام . طوری که اگر مرا برانی، باز دوست توام . مرا تعذیب کنی، ببندی، باز دوست توام؛ مرا رسوا و مفتضح کنی ، باز دوست توام . مرا بسوزانی، باز دوست توام . چون برای من روشن شده است که در کنار سفره تو نشستم و تو را معصیت کردم.
ذات أقدس إله در قبال این گروه، مردمی را می‌ستاید، معرفی می‌کند که آنها در اثر اِعتیال به کُفر وقتی به جهنّم رفتند، به خدا عرض می‌کنند: ما را نجات بده! خدا می‌فرماید: کُلاّ، لُو رُدُّوا لَعادوا لِمَا نُهُوا عَنْه. (2) اینها اگر از جهنّم به دنیا برگردند، باز دست از گناه بر نمی‌دارند. زیرا عادت برای اینها طبیعت ثانیّه شد.
همه ما، مخصوصاً جوان‌ها و نوجوان‌ها باید بدانیم؛ اگر خدای ناکرده انسان به کار بَد عادت کرده است، به جهنّم هم برود، آن عذاب را ببیند، باز اصلاح نخواهد شد. خدا می‌فرماید: اگر ما حرف او را ترتیب اثر بدهیم و او را از جهنّم به بیرون جهنّم ببریم، به دنیا ببریم، با این که دنیا منقرض شد، بر فرض مُحال ما او را از جهنّم به دنیا ببریم ، باز او دست از گناه بر نمی‌دارد. چون به گناه عادت کرده است.
همه، مخصوصاً جوان‌ها و نوجوان‌ها باید بدانند که اگر کسی خدای ناکرده به گناه عادت کرده است، یک امر زشتی برای او زیبا جلوه کرد، یک باطلی برای او حقّ جلوه کرد، یک دروغی برای او صدق تجلّی کرد، چنین کسی به زشتی عادت می‌کند و اگر ده‌ها بار عذاب بشود، باز دست از زشتی بر نمی‌دارد. و اگر بمیرد و بعد از مرگ حقائقی را دیگران ببینند، برای او روشن بشود، باز باور نمی‌کند . و اگر به جهنّم برود و از جهنّم بیرون بیاید و دوباره به دنیا برگردد، باز دست از گناه بر نمی‌دارد.”کَلاّ لُو رُدُّوا لَعادوا لِمَا نُهُوا عَنه.”این آیه، همه ما، مخصوصاً پدران و مادران را، اولیای مدرسه و منزل را راهنمائی می‌کند که در تربیت نوباوگان و نوسالان و جوانان و نوجوانان کمال کوشش را رعایت کنند.
به هر تقدیر وجود مبارک امام سجاد حال گنهکار را در سحرهای ماه مبارک رمضان چنین ترسیم می‌کند؛ عرض می‌کند: خدایا! من آنچنان نیستم که در برابر تو عِناد بورزم . من مهربانی تو را در دل جا دارم ، محبّت و صفا و وفای تو را در دل تعبیه کرده‌ام . طوری که اگر مرا برانی، باز دوست توام . مرا تعذیب کنی، ببندی، باز دوست توام؛ مرا رسوا و مفتضح کنی ، باز دوست توام . مرا بسوزانی، باز دوست توام . چون برای من روشن شده است که در کنار سفره تو نشستم و تو را معصیت کردم.
وجود مبارک امام سجاد عرض می‌کند: پروردگارا ! محبّت دنیا را از دلم بیرون ببر . هر چیزی انسان را از نام و یاد خدا اِعراض می‌دهد، دنیاست. گاهی تحصیل است، گاهی علم است، گاهی عرفان است، گاهی کسب است، گاهی شغل و میز و صندلی و پست و جاه و مانند آن است. هر چه که انسان را از یاد خدا اِعراض می‌دارد، او دنیاست . و حبّ چنین چیزی هم رَأسُ کُلِّ خَطِیئه است.
این از آن جمله‌های روشن این دعای ابوحمزه ثمالی است:
***اِلهی لُو قَرَنْتَنِی بِالأصفادِ وَ مَنَعْتَنِی سِیْبَکَ ، (سِیب) یعنی عطا . مِنْ بِینِ الأشهادْ وَ دَلَلْتَ عَلی فَضائِحِی عُیُونَ العِباد وَ أمَرْتَ بِی إلَی النّارِ وَ حُلْتَ بِینِی وَ بِینَ الأبرارِ مَا قَطَعْتُ رَجائِی مِنکْ وَ مَا صَرَفَتْ تَأمِیلِی لِلْعَفو عَنکْ***
چون هیچ گاه من نعمت‌های تو را فراموش نمی‌کنم.
بعد عرض می‌کند: پروردگارا ! در درجه اوّل درودت را بر محمّد و آل محمّد (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) نازل بفرما ! این دعا که مستجاب شد، آن ادعیّه بعدی هم مستجاب خواهد شد.
***وَ اَخرِج حُبَّ الدُّنیا مِنْ قَلبِی***
این از نظر تحلیل مسئله عقلی، ریشه یابی کردن مسئله گناه است. چون حُبُّ الدُّنیا رَأسُ کُلِّ خَطِیئه(3) و رأسُ کُلِّ خَطِیئه هم حُبُّ الدُّنیا (4) است.
وجود مبارک امام سجاد عرض می‌کند: پروردگارا ! محبّت دنیا را از دلم بیرون ببر . هر چیزی انسان را از نام و یاد خدا اِعراض می‌دهد، دنیاست. گاهی تحصیل است، گاهی علم است، گاهی عرفان است، گاهی کسب است، گاهی شغل و میز و صندلی و پست و جاه و مانند آن است. هر چه که انسان را از یاد خدا اِعراض می‌دارد، او دنیاست. و حبّ چنین چیزی هم رَأسُ کُلِّ خَطِیئه است.
امام سجاد عرض می‌کند که: محبّت دنیا را که رأس هر خطا است از دل من بیرون ببر، بین من و بین رسول گرامی و عترت طاهرین اُلفت برقرار کن و جمع کن و مرا به درجه توبه نائل کن، من که توبه کنم . و گریه که بهترین کمک هست در این راه، مرا بر گریه کردن کمک بکن.
گریه معاون خوبی است، معین خوبی است، تو معین من باش بر معین، تو معاون من باش بر معین، أعِنّی بِالبُکآءِ عَلی نَفسِی . برای این که من با تصویف و وقت گذرانی و با آمال و امیال عمرم را به پایان رساندم و الآن دارم ناامید می‌شوم. گرچه ناامید نخواهم شد، چون یأس کُفر است و پروردگارا ! به درگاه تو امیدوارم.
امیدواریم که امید هر امیدواری را ذات أقدس إله ترتیب اثر بدهد.
غَفَرَ اللهُ لَنَا وَ لَکُم وَالسَّلامُ عَلِیکُمْ وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُه
————-
پی نوشت ها :
1- سوره بقره / آیه 186
2- سوره انعام / آیه 28
3- کافی / جلد 2 / صفحه 131
4- کافی / جلد 2 / صفحه 315 ـ .. ابی عبد الله (ع) قال : رَأسُ کُلِّ خَطِیئهً حُبُّ الدُّنیا