طَبْرِسِی
شیخ طوسی
شیخ حرّ عاملی
علیّ بن إبراهیم قمی
علّامه مجلسی
حسین بن سعید أهوازی
حسن بن زین الدین الشهید الثّانی
شیخ کلینی
ملّا محسن فیض کاشانی
شیخ صدوق
شیخ طوسیأبوجعفر محمّد پسر حسن مشهور به شیخ طوسی در رمضان المبارک 385 ه* ق در طوس متولّد شد. و پس از تحصیلات عادی برای استفاده از محضر عالمان دینی در سال 408 ه* ق به بغداد مرکز خلافت و حوزه های علمی دنیای اسلام عزیمت کرد. در آن زمان ریاست حوزه دینی با شیخ مفید بود که در تمامی علوم سرآمد بود و دانشمندان بسیاری از شیعه و اهل سنت نزد او شاگردی می کردند. شیخ طوسی که در آن هنگام 23 سال داشت، با شرکت در درس شیخ مفید توجه استاد را به خود جلب کرد. وی به مدت پنج سال تا پایان عمر شیخ مفید از محضر او بهره جست و در همین ایام کتاب المقنعه استادش که فشرده ای از فقه شیعه بود شرح کرد و تا هنگام درگذشت شیخ مفید، کتاب طهارت را به اتمام رسانید. همچنین یکی از کتابهای چهارگانه معتبر شیعه یعنی تهذیب الاحکام یادگار دوران جوانی اوست.
شیخ طوسی پس از درگذشت شیخ مفید، 23 سال از حوزه درس سید مرتضی در علم کلام و فقه و اصول استفاده کرد و در سال 426 پس از درگذشت سید مرتضی در حالی که بسیاری از شاگردان شیخ مفید همچون کراجکی و نجاشی زنده بودند، رئیس حوزه علمیه شیعه شد. شیخ طوسی در سال 447 در قتل عام شیعیان بغداد، متواری شد و در نجف أشرف که قریه ای کوچک بود اقامت گزید و حلقه درس او موجب شد تا نجف به عنوان حوزه علمیه شیعه و محل رفت و آمد دانشمندان معرفی شود و سرانجام در 22 محرم سال 460 درگذشت.
شیخ طوسی را شیخ الطائفه نامیده اند، زیرا بیشتر دانشمندان زمان نزد وی شاگردی می کردند و اغلب اجازات حدیثی به او منتهی می شود و در تمام زمینه های حدیثی، فقهی و رجالی تألیف دارد و دو کتاب از منابع مهم چهارگانه شیعه از اوست.
برخی از آثار شیخ طوسی عبارتند از: تهذیب الاحکام، الاستبصار، النهایه، فهرست، الخلاف، التبیان، المبسوط، رجال و مصباح المتهجد. شاگردان وی را بیش از سی صد دانشمند مجتهد شمرده اند. فرزندش أبو علی مشهور به مفید ثانی، شهر آشوب مازندرانی، قاضی بن برّاج، فتال نیشابوری از شاگردان او هستند. علیّ بن إبراهیم قمیعلی پسر ابراهیم قمی از محدثان و نویسندگان بزرگوار شیعه و از برجسته ترین اساتید حدیث است. دانشمندان و رجال شناسان شیعه او را مورد اعتماد می دانند و با تعابیر ثقه فی الحدیث، ثبت، معتمد و صحیح المذهب او را ستایش کرده اند. از زندگانی او اطلاع چندانی در دست نیست و گویا در زمان امام حسن عسکری از راویان شیعه به شمار می رفته و تا سال 307 ه* ق می زیسته است. تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست.
علی بن ابراهیم روایات بسیاری شنیده و آثار بسیاری تألیف کرده است. وی در اواسط عمر نابینا شد. از عظمت و بزرگی او همین بس که ثقه الاسلام کلینی مؤلّف کتاب کافی روایات بسیاری را از او نقل می کند و سند دعاها و اعمال مسجد سهله که نزد همگان مورد قبول است، به او منتهی می شود.
پدر او ابراهیم بن هاشم از اصحاب امام رضا و شاگرد یونس بن عبدالرحمن از کوفه به قم آمد.
او نخستین کسی است که حدیث أهل کوفه را در قم منتشر کرد. انتشار این روایت در میان دانشمندان دقیق قم، نشانه اعتماد و مقبولیّت اوست. فرزندش علی نیز بیشتر روایات خود را از پدر شنیده است.
نام علی بن ابراهیم در سند بیش از هفت هزار روایت موجود است و کتاب تفسیر قمی که هم اکنون مورد استفاده دانش پژوهان می باشد اثر اوست. کتاب های الناسخ و المنسوخ، المغازی، الشرایع و قرب الاسناد نیز از دیگر تألیفات اوست.
او از احمد بن أبی عبدالله، إسحاق بن إبراهیم، عبدالله بن الصلت ، محمّد بن عیسی و بسیاری دیگر روایت شنیده است و بزرگانی همچون شیخ کلینی، حسن بن حمزه علوی از او روایت نقل می کنند. حسین بن سعید أهوازیفقیه و محدّث بزرگوار شیعی حسین بن سعید أهوازی و برادرش حسن، هر دو از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادی هستند. جدّ ایشان ـ حمّاد بن سعید ـ از دوستان و موالی امام زین العابدین بود. این دو برادر از مردم کوفه بودند، امّا بعدها به اهواز منتقل شدند و حسین پس از گذشت روزگاری به قم آمد و در منزل حسن بن أبان ساکن شد و در حدود سال 300 ه* ق درگذشت.
علمای شیعه این دو برادر را مورد اطمینان دانسته ایشان را با الفاظ «ثقه» و «جلیل القدر» ستوده اند. هر دو در ترویج و تبلیغ مذهب تشیع کوشش فراوان داشتند. حسن بن سعید موجب هدایت علی بن مهزیار و اسحاق بن ابراهیم و علی بن ریان شد و آنان را به محضر امام رضارسانید.
از خصوصیات این دو بزرگوار، کار مشترک آنها در تألیف کتاب است. سی اثر به نام ایشان در منابع رجالی ثبت شده است. کتاب الزهد حسین بن سعید شهرت خاصی دارد و هم اکنون نیز مورد استفاده محققان علوم دینی است. ابن ندیم در توصیف این دو می نویسد: «داناتر از هرکس به فقه، آثار، مناقب و علوم شیعه هستند». شیخ صدوق نیز کتابهای حسین بن سعید را مورد اطمینان و اعتماد می داند.
نام حسین بن سعید در سلسله سند حدود پنج هزار روایت آمده است. ابن أبی عمیر، حسن بن محبوب، احمدبن محمّدبن أبی نصر، عثمان بن عیسی، حمّاد بن عیسی از اساتید و مشایخ او هستند. سعد بن عبدالله، أحمد بن محمّدبن خالد، علی بن مهزیار، و ابراهیم بن هاشم در محضر او شاگردی و از وی روایت نقل کرده اند. شیخ کلینیمحمّد پسر یعقوب از دانشمندان و نویسندگان مشهور شیعه در دوران غیبت صغرا در روستای کلین از نواحی شهر ری متولد شد و به سال 328 یا 329 ه* ق در بغداد درگذشت. وی تحصیلات خود را در محضر پدر بزرگوارش یعقوب بن إسحاق و دایی ارجمندش علّان کلینی معروف به استاد حدیث شروع کرد. پس از آن به ری رفت و از درس محمّدبن اسدی کوفی استفاده کرد. عصر کلینی، عصر حدیث بود و دانش حدیث رونق بسیاری داشت پنج نفر از نویسندگان کتابهای شش گانه اهل سنّت (صحاح سته)، آثار خود را در این زمان نگاشتند.
شیخ کلینی از ری به قم رفت. زمانی که وارد قم شد، احمدبن محمّد بن عیسی قمی از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادی که فردی دقیق و نکته بین بود و در نقل حدیث وسواس خاصی داشت، ریاست سیاسی و دینی قم را بر عهده داشت. کلینی افزون بر شاگردی احمد بن محمّد، از دیگر دانشمندان بزرگ آن سامان ـ همچون احمد بن ادریس قمی، علی بن ابراهیم قمی، و عبدالله بن جعفر حمیری نویسنده قرب الاسناد ـ حدیث شنود. اگر چه این زمان دوران شکوفایی حدیث در قم بود، امّا کلینی برای شنیدن حدیث های نشنیده به کوفه رفت و احادیث بسیاری از ابن عقده آموخت و پس از کسب دانش از دهها استاد و محدّث در روستاها و شهرها، سرانجام به بغداد رسید. در این مدّت وی به مقامی رسید که عالمان شیعه و اهل سنّت به دیده تحسین در او می نگریستند و تقوا و برتری او موجب شد تا در علم و فتوا به او مراجعه کنند. از همین رو به ثقه الإسلام مشهور شد.
کلینی در بغداد به تألیف پرداخت رساله ها و کتابهای چهارصد گانه شیعه معروف به کتب اربعمائه را گردآوری و پس از دسته بندی، در بابهای مختلف تنظیم کرد. همچنین در طی بیست سال تلاش توانست 16199 حدیث را در مجموعه ای به نام الکافی شامل اصول، فروع و روضه کنار هم قرار دهد. وی در تنظیم این اثر از روشی نو استفاده کرد و احادیث هر باب را از مهمترین حدیث تا احادیث مبهم مرتب ساخت و برای شناساندن گروهی از دانشمندان از لفظ «عده» یاری گرفت. و سلسله سند خود را به امام معصوم رسانید. شیخ صدوقأبو جعفر محمّد پسر علی مشهور به شیخ صدوق و ابن بابویه حدود سال 305 ه* ق با دعای امام زمان (عج) در قم متولّد شد. پدرش علی از دانشمندان معروف قم بود و از حسین بن روح ـ سوّمین نائب خاص امام زمان (عج) می خواهد تا از امام خواهش کند پسری نصیب او گرداند. پس از سه روز خبر می رسد که ولی عصر (عج) دعا فرموده و در آینده نزدیک او صاحب فرزندی خواهد شد و خداوند به واسطه آن پسر او را بهره مند خواهد ساخت. شیخ صدوق خود نیز به این ولادت افتخار می کند و می گوید: «من به دعای صاحب الامر زاده شدم.»
شیخ صدوق تحصیلات خود را نزد پدر دانشمندش که پیشوای دینی و فقیه عالیمقام قم بود آغاز کرد و بیست سال در سایه حمایتهای پدر زیست. او در قم از محضر اساتید بزرگواری چون محمّد بن حسن بن احمد بن ولید و حمزه بن محمّد بهره برد. وی در این مدت چنان حافظه و نبوغی از خود نشان داد که در میان همگان مشهور شد.
تشنگی و اشتیاق شیخ صدوق به علم سبب شد تا رنج سفر مسافرتهای بسیاری را برای شنیدن حدیث به جان بخرد. به همین منظور در آغاز به ری رفت و پس از چندی از علمای بزرگ آن دیار به شمار رفت و چندین مرتبه به خراسان عزیمت کرد و در شهرهای مختلف مانند سرخس، گرگان و بلخ اقامت گزید و از اساتید آن شهرها استفاده برد. شیخ سفری هم به بغداد، بیت الله الحرام و مدینه نبوی انجام داد و همواره به شنیدن وگفتن حدیث مشغول بود. نام اساتید وی را تا 198 نفر نوشته اند.
شیخ صدوق آثار بسیاری دارد تألیفات او را تا سی کتاب شمرده اند. دقّت او به مسائل روز و نوشتن بر اساس نیازهای زمان و پاسخگویی به شبهات و پرداختن به موضوعات مختلف، رمز موفقیّت این عالم شیعی است.
شهرت صدوق چنان فراگیر شد که به پرسشهایی که از دورترین نقاط می رسید، پاسخ می داد. نجاشی کتابهایی را از او نام می برد که در پاسخ پرسشهای مردم قزوین، مصر، بصره، کوفه، مدائن و نیشابور تدوین یافته است.
شیخ صدوق مؤلف یکی از کتابهای چهارگانه معتبر شیعه به نام من لایحضره الفقیه است. علما او را با عناوین «رئیس المحدّثین، صدوق المسلمین، حجّه الإسلام، ثقه جلیل القدر و بصیراً بالأخبار» ستوده اند. برخی از آثار وی عبارتند از: أمالی، خصال، علل الشرایع، عیون أخبار الرضا، ثواب الأعمال، معانی الأخبار و آثار دیگری که هم اکنون در دسترس محققان علوم دینی است.
شیخ مفید، هارون بن موسی تلعکبری، حسین بن علی بابویه قمی در شمار شاگردان او هستند. صدوق المسلمین در سال 381 ه* ق در ری درگذشت. طَبْرِسِیأبومنصور احمد پسر علی بن أبی طالب مشهور به طبرسی از دانشمندان و نویسندگان شیعی قرن ششم است. طبرسی عنوانی است که بین چند تن از دانشمندان شیعه مشترک است ؛ مانند نویسنده تفسیر مجمع البیان، أبوعلی فضل بن حسن و فرزندش حسن بن فضل نویسنده کتاب ارزشمند مکارم الأخلاق و أبوالفضل علی بن حسن نویسنده مشکاه الأنوار و احمد بن علی بن أبی طالب نویسنده الاحتجاج .
برخی طبرسی را منسوب به طبرستان و مازندران می دانند، امّا عدّه ای می گویند با توجه به ترکیب مزجی طبرستان، منسوب به آن باید طبری و یا طبرستانی باشد. از همین رو طَبرْسِی منسوب به تفرش است که در برگردان به عربی طَبرسی شده است.
أبومنصور طبرسی در میان دانشمندان و رجال شناسان شیعه از اهمیّت والایی برخوردار است و او را به نیکویی ستوده اند. شیخ حرّ عاملی او را دانشمندی دین شناس و محدّثی مورد اطمینان می داند و کتاب معروف او الاحتجاج علی أهل اللجاج را پرفایده می شمرد و در انتهای کتابِ وسائل خود، احتجاج را در ردیف آثار مورد اعتماد بیان می کند. شهید اوّل نیز در شرح ارشاد به کتاب او استناد جسته و در مواردی از سخنان وی استفاده می کند.
علّامه مجلسی می گوید: «کتاب احتجاج هرچند اخبار و روایات آن مرسل و بدون سند است، امّا از آثار معروف و متداولی است که سیدبن طاووس، کتاب و نویسنده آن را ستایش کرده است.»
برخی از آثار و نگاشته های طبرسی عبارتند از: الاحتجاج علی أهل اللجاج که در آن مناظرات پیامبر و امامان را گردآورده و از جهت موضوع، کتابی بی نظیر در میان آثار قدماست. تاریخ الائمّه ، کتاب الصلاه، الکافی فی الفقه، مفاخر الطالبیه، فضائل الزهرا. بجز کتاب احتجاج، سایر آثار وی به دست ما نرسیده است.
أبوجعفر مهدی بن أبی الحرب حسینی مرعشی از اساتید اوست و شاذان بن جبرئیل قمی و محمّد بن علیّ بن شهر آشوب در زمره شاگردان او هستند. شیخ حرّ عاملیمحمّد پسر حسن مشهور به شیخ حرّ عاملی در هشتم ماه رجب 1033ه* ق در مشغری از روستاهای منطقه جبل عامل لبنان متولد شد و در سال 1104 در مشهد مقدس درگذشت. شیخ حرّ عاملی از خاندان علمی بزرگی است که در جبل عامل می زیستند و نسب آنان به حرّبن یزید ریاحی صحابی معروف امام حسین می رسد.
شیخ حرّ عاملی در نزد پدر، عمو و جدّ مادری خود و جمعی دیگر تحصیل علم کرد و سپس به روستای «جُبَع» در نزدیکی «مشغری» رفت و از عالمان این بلاد بهره برد و حدود چهل سال در این دیار به تحصیل و تدریس پرداخت. در این ایام سفرهایی نیز به عراق و حجاز داشت.
شیخ حرّ برای زیارت امام رضا به ایران آمد و مدّتی در اصفهان با علّامه مجلسی مؤانست و مجالست داشت و هر دو برای هم اجازه نقل روایت صادر کرده اند. سپس به مشهد رفت و پس از مدّتی قاضی القضاه و شیخ الإسلام خراسان شد.
وی در مدّت بیست سال با گردآوری روایتهایی از کتابهای چهارگانه شیعه و منابع دیگر و تنظیم آن در بابهای فقهی ـ بر اساس کتاب شرایع الأحکام ـ یک دوره فقه شیعه را تدوین کرد و به این ترتیب کتاب ارزشمند وسائل الشیعه را از خود به یادگار گذاشت که تاکنون همه فقها و مجتهدین با استفاده از آن، فتوا و رأی خود را صادر می کنند.
شیخ عاملی افزون بر تألیفات در زمینه های فقهی و حدیثی، شاعری توانا بود و بیست هزار بیت شعر در مدح خاندان پیامبر سروده است.
عظمت و بزرگی شیخ به حدّی است که فضایل و مناقب او به شمار نیاید و همگان او را با تعابیری همچون علّامه، محقق، مدقق، جلیل القدر و عظیم الشأن ستوده اند.
هرچند شهرت شیخ حرّ عاملی به جهت تألیف کتاب وسائل الشیعه است امّا آثار ارزشمند دیگری نیز از وی به جای مانده است که بر ذوق و دقّت او گواهی می دهند، برخی از آثار او عبارتند از: الجواهر السنیّه فی الأحادیث القدسیّه نخستین تألیف اوست و کسی قبل از او چنین تألیفی نداشته است، هدایه الأمه، اثباه الهداه، امل الآمل، الفصول المهمه فی أصول الائمّه، الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه .
شیخ محمّد حرّ و شیخ عبدالسلام بن محمّد حرّ از اساتید او به شمار می آیند. علّامه مجلسیمحمّدباقر پسر محمّدتقی مجلسی نویسنده و تدوین کننده بحارالأنوار بزرگترین مجموعه حدیثی شیعه در سال 1037 در اصفهان متولد شد و در سال 1110 درگذشت. علّامه مجلسی در خانواده ای رشد کرد که همگی از دانشمندان و دانش پژوهان اسلامی بوده اند. پدر او ملاّ محمّد تقی از فرزانگان بنام روزگار بود و علّامه مجلسی نیز بیشتر دانش خود را از پدر فرا گرفت و نزد اساتید آن دیار ـ همچون ملاصالح مازندرانی و ملاحسنعلی شوشتری ـ درس خواند. و پس از آن به تدریس پرداخت و به تألیف و تصنیف روی آورد.
پشتکار و همّت بلند علّامه مجلسی در تألیف آثار مختلف تا آنجاست که می توان گفت در اسلام هیچ کس مانند او موفق به گردآوری سخنان پیامبر و امامان نشده است، به گونه ای که شیعه با آثار او زندگی دوباره یافت. وی با توجه به فرصتی که در دوران حکومت صفویه پیدا کرد و با آینده نگری خود، آثار حدیثی پیشین را گردآوری کرد و با تنظیم مناسب تمامی آنها را در یک مجموعه فراهم آورد تا آثار گرانبهای شیعه بر اثر تشتت و پراکندگی از میان نرود و آن مجموعه را بحار الأنوار یعنی دریاهای نور نامید. علّامه مجلسی زحمت فراوانی در راه گردآوری احادیث متحمل شد و به جستجوی کتابها در شرق و غرب پرداخت و افراد بسیاری را برای به دست آوردن کتابها به سفر فرستاد.
او افزون بر تألیف کتاب و تدریس، امام جمعه اصفهان و عالیترین مقام علمی و دینی حکومت صفویه یعنی شیخ الإسلام بود. آثار علّامه مجلسی را تا 169 عنوان برشمرده اند که اغلب آنها نیز موجوداست. برخی از آثار فارسی وی عبارتند از: حیات القلوب، عین الحیاه، زاد المعاد ـ مشهورترین کتاب دعا تا قبل از مفاتیح الجنان ـ رساله بداء، انشاء الاشتیاق و ترجمه توحید مفضل. همچنین برخی از آثار عربی وی را می توان چنین برشمرد: بحارالأنوار ـ در 110 جلد ـ مرآت العقول ـ شرح اصول و فروع کافی در 26 جلد ـ ملاذ الاخیار ـ شرح تهذیب الاصول شانزده جلد ـ الوجیزه در علم رجال و….
سیّد نعمت الله جزائری، میر محمّد صالح خاتون آبادی، میرزا عبدالله افندی اصفهانی ـ نویسنده ریاض العلماء ـ ملا أبوالحسن شریف عاملی و بسیاری از دانشمندان دیگر در زمره شاگردان وی به شمار می روند. حسن بن زین الدین الشهیدالثانیابومنصور حسن پسر شهید ثانی در 27 رمضان المبارک 959 ه* ق در روستای جُبَع از منطقه جبل عامل لبنان متولّد شد و پدر دانشمند خود را در سن هفت سالگی از دست داد و در اوّل محرم الحرام 1011 درگذشت. حسن بن زین الدین محقق و دانشمندی جلیل القدر و محدّثی بزرگوار است و در زمان خودش در علم فقه و حدیث و رجال شهرت داشت و رجال شناسی برجسته و نقدکننده حدیث بود. شیخ حرّ عاملی او را چنین می ستاید: «او در تمام رشته ها دانشمند بود. أدیب، شاعر، پارسا، عابد، پرهیزکار، بلند مرتبه و دارای خوبیهای فراوان، یگانه دوران، شناخته ترین أهل زمان خود در فقه و حدیث و رجال بود.»
او با همشیره زاده اش سیّد محمّد «صاحب مدارک» در درس و بحث، صمیمیتی بی مانند داشت و هر دو نزد شاگردان شهید ثانی درس خواندند و به نجف اشرف عزیمت و در درس مرحوم مقدس اردبیلی شرکت کردند و از او خواستند هرچه در اجتهاد و به دست آوردن احکام الهی دخالت دارد به آنان بیاموزد و او نیز در ابتدا مقداری منطق و اصول فقه برای آنان تدریس کرد. پس از چندی آنان روش خود را تغییر دادند و با یکدیگر بحث می کردند و هرچه را که در مطالعه نمی فهمیدند، از استاد می پرسیدند و از بقیه مطالب می گذشتند.
برخی از شاگردان مقدس اردبیلی آنان را به سبب برگزیدن این روش سرزنش کردند، امّا مقدس اردبیلی در مقام تحسین آنها فرمود: «آن دو بعد از مدتی به وطن خود مراجعه می کنند و مصنفات ایشان به دست شما خواهد رسید، در حالی که شما هنوز اسیر و سرگرم مباحث بی نتیجه شرح مختصر عضدی هستید». آنان به وطن بازگشتند و در زمان حیات مقدس اردبیلی، برخی از تألیفات خود را برای استاد فرستادند.
علاقه این دو هم درس چنان بود که هرکدام به نماز دیگری حاضر و به او اقتدا می کرد و یا در درس همدیگر حاضر می شدند و هر کدام کتابی تألیف می کرد و به دیگری عرضه می داشت و پس از بحث و مذاکره، با توافق هر دو در اوراق ثبت می شد.
کتاب ارزشمند منتقی الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان تألیف شیخ حسن بن زین الدین است. در این کتاب، حدیث های صحیح و حسن از کتب اربعه شیعه ـ کافی، تهذیب، من لایحضره الفقیه و استبصار ـ انتخاب شده و سعی در تشخیص سره از ناسره آن شده است که متأسفانه ناتمام مانده است.
در مقدّمه مفصل این کتاب، مؤلّف در دوازده فایده مطالب نغز و زیبایی درباره علم حدیث گرد هم آورده است و اصطلاح متأخرین در انواع حدیث را بیان کرده است.
کتاب معالم الدین، التحریر الطاووسی فی الرجال، الأثناعشریه فی الطهاره و الصلاه و مناسک الحج از دیگر تألیفات اوست. ملّا محسن فیض کاشانیمحمّد محسن پسر مرتضی مشهور به ملّامحسن فیض در چهاردهم صفر 1007 متولد شد و در 22 ربیع الآخر سال 1091 در کاشان درگذشت. خاندان او خاندان علم و ادب و اخلاق بود و دانشمندان نامداری در میان آنان به چشم می خورد. پدرش رضی الدین شاه مرتضی فقیه، اصولی، متکلم، حکیم و شاعر بوده است وی تحصیلات خود را نزد پدر آغاز کرد. دانشمندان شیعه او را عالمی پرکار می دانند که بیش از 140 عنوان کتاب در موضوعات مختلف فقهی، حدیثی، تفسیر به زبانهای عربی و فارسی نگاشته است.
فیض کاشانی برای کسب علم به شیراز و اصفهان مسافرت کرد و از محضر سیّد ماجدبن علی بحرانی بهره برد و در خدمت ملاصدرا شیرازی شاگردی کرد و به دامادی او مفتخر شد و همراه ملاصدرا به قم آمد و پس از درگذشت او به کاشان رفت و مرجع بی نظیر مردم آن دیار شد.
علمای شیعه با تعابیری همچون عالم، فاضل، حکیم، محدّث، فقیه، محقق، متبحّر در همه علوم، بلند مرتبه او را ستوده و از تألیفات او به نیکویی نام برده اند.
فیض کاشانی با گردآوری کتابهای چهارگانه شیعه همراه با توضیح و ترتیبی خاص، مجموعه الوافی را تألیف کرد. کتاب المحجّه البیضاء را در تهذیب احیاء العلوم غزالی نگاشت. برخی از تألیفات دیگر او عبارتند از: الصافی در تفسیر قرآن، انوار الحکمه، نقد الاصول الفقهیه، مفاتیح الخیر، گلزار قدس، شوق مهدی، آب زلال.
میرمحمّد باقر داماد، شیخ بهایی، مولی صالح مازندرانی از اساتید او هستند و فرزندش علم الهدی، علّامه محمّدباقر مجلسی، سیّد نعمت الله جزائری و قاضی سعید قمی افتخار شاگردی او را دارند.