حضرت علی‌اکبر(ع) از همه‌ی بنی هاشم بیشتر به پیامبر شباهت داشتند و این شباهت خَلقاً و خُلقاً و منطقاً بود، یعنی بطور کلی از هرجهت ایشان به رسول الله(ص) شباهت داشتند.
حضرت علی‌اکبر در سال ۳۶ هجری قمری و در یازدهمین روز از ماه شعبان به دنیا آمد، البته در مورد تاریخ دقیق آن حضرت اختلاف نظر وجود دارد ولی آنچه در میان مورخین و علما مشهور هست، همین تاریخی است که ذکر شد. اسم مبارک حضرت، علی بن حسین است و صفت اکبر به جهت ارشد بودن ایشان در میان سایر اولاد حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) است.
صفت اکبر به این خاطر به ایشان داده شد که امام‌حسین(ع) فرموده بودند: هر چند خداوند به من فرزند عطا کند نام آنها را علی می‌گذارم.
امام حسین(ع) سه فرزند ذکور داشتند که یکی علی‌اکبر(ع) و دیگر علی اوسط که امام‌سجاد(ع) است و دیگری حضرت علی‌اضغر شش ماهه‌ی اباعبدالله است.
حضرت علی‌اکبر در کربلا ۲۵ سال سن داشتند و نام مادر ایشان هم لیلا بنت ابی‌مروه بوده است. مادر لیلا که مادر بزرگ حضرت علی‌اکبر(ع) می‌باشد، با بنی‌امیه فامیل بودند و این مساله موجب شده بود که بنی‌امیه به علی‌اکبر(ع) امان نامه بدهند، اما حضرت از دریافت آن امتناع کرد.
حضرت اباعبدالله(ع) طبق نقلی پنج همسر داشتند که یکی از آنها لیلا بنت ابی‌مروه است که حضرت علی‌اکبر(ع) از ایشان می‌باشد و امام‌سجاد(ع) که به علی اوسط معروف‌اند از شهربانو دیگر همسر حضرت می‌باشد.
حضرت علی‌اکبر(ع) از همه‌ی بنی هاشم بیشتر به پیامبر شباهت داشتند، به طوری که می فرمودند، هر که از پیامبر یاد می‌کرد رو به حضرت علی‌اکبر(ع) می‌کرد و به جمال ایشان می نگریست، و این شباهت خَلقاً و خُلقاً و منطقاً بود، یعنی بطور کلی از هرجهت ایشان به رسول الله(ص) شباهت داشتند.
در روایتی از امام‌حسین(ع) در خصوص علی‌اکبر(ع)، امام می‌فرمایند: فانه ممسوس فی الله و مقتول فی سبیل الله؛ او (علی اکبر) غرق در عشق خداست و کشته راه خدا می‌باشد.
حضرت علی‌اکبر(ع) نیز دارای مقام عصمت بودند. برای تبیین این امتیاز می‌توان اشاره به دعای امام‌حسین(ع) کرد.
زمانی که علی‌اکبر(ع) عازم میدان شد. امام در حق او چنین دعا فرمودند: بارالها، گواه باش جوانی که در سیرت و صورت و گفتار، شبیه‌ترین فرد به پیغمبرت بود، به جنگ این مردم رفت. ما هرگاه به دیدن رسول الله(ص) مشتاق می‌شدیم به این جوان نگاه می‌کردیم.
حضرت علی‌اکبر(ع) سرانجام در روز عاشورای سال ۶۱ هجری قمری در رکاب حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) به فیض شهادت نائل آمدند و بدن مطهر ایشان قطعه‌قطعه شد، بطوری که زبان توان وصف مظلومیت و معصومیت آن جناب را ندارد.
علی‌اکبر(ع) پایین پای پدرش حسین‌بن‌علی(ع)، در کربلا دفن شده‌است. برخی همین علت را دلیل شش‌گوشه بودن ضریح می‌دانند.
سر او به همراه دیگر شهدای سپاه امام‌حسین(ع) ابتدا به نزد ابن‌زیاد در کوفه و بعد از آن به نزد یزید در دمشق فرستاده شد و در نهایت طبق عقیده رایج توسط بانو آزرا از قبیله بنی‌اسد در قبرستان باب‌الصغیر دفن شده است.
امام زمان(عج) در زیارت ناحیه مقدسه خطاب به علی‌اکبر(ع) می‌فرمایند: سلام بر تو ای علی‌اکبر، اول فدایی از بهترین نسل دودمان ابراهیم خلیل. شهادت می‌دهم که تو از هر کس اولی‌تر به خدا و رسولش هستی.
سیدامین جعفری