زیارت حضرت معصومه در سیره علما

زیارت کریمه اهل بیت علیهماالسلام در سیره علما

مرقد معصومه چشم شهرها

مهر او جانهای ما را کهربا

آستان بوسش بسی فرزانگان

معرفت آموز از این آستان

1. وقتی صدرالمتألهین به کهک از توابع قم هجرت می کند، گهگاهی که در مسائل علمی به مشکلاتی برمی خورد به حرم حضرت معصومه مشرف شده، بعد از زیارت از روح مطهر آن بانو مدد می جوید و مشکلات علمی او حلّ می شود. وی در بحث «اتحاد عاقل و معقول» و بحث «اتّحاد عاقل به عقل فعّال» می نویسد: «کنتُ حینَ تَسْوِیدِی هَذَا الْمَقَامَ بِکهَک مِنْ قُرَی قُمْ فجِئْتُ اِلَی قمْ زَائِراً لِبِنْتِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ(ع) مُسْتَمِدَاً مِنْهَا وَکانَ یوْمَ جُمْعَهٍ فَانْکشَفَ لِی هَذَا الْاَمْرُ بِعَوْنِ الله تَعَالَی؛[1] هنگام نوشتن این بحث در کهک، یکی از روستاهای قم بودم. از آنجا برای زیارت دختر موسی بن جعفر(ع) به قم آمدم و از حضرت استمداد جستم. این امر به یاری خدا متعال در یک روز جمعه، برای من روشن شد.»

شایسته است طلّاب عزیز و جامعه ما از این داستان درس بگیرند و فقط بر تلاش و استعداد خویش تکیه نکنند؛ بلکه در کنار آن، به توسّل و استمداد از بانوی کرامت روی آورند.

2. علامه کلباسی که از یکی از علمای اصفهان به شمار می رفت، هنگامی که به زیارت حضرت معصومه مشرف می شد، با پای برهنه از مسجد امام حسن عسکری(ع) به صحن مطهّر آن حضرت می رفت.[2]

3. عارف وارسته، آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی زیارت حضرت فاطمه معصومه بسیار جدّیت داشت؛ حتی زمانی که به شدّت از بیماری قلبی رنج می برد، از خانه بیرون نمی آمد؛ مگر آنکه قبل از اذان صبح به زیارت حرم می رفت و نماز جماعت را در بالای سر به جا می آورد.[3]

4. در زمان رضاشاه، شاه عربستان سعودی به ایران آمده و برای آیت العظمی بروجردی(ره) هدایایی می فرستد و از ایشان درخواست ملاقات می کند. آقا از هدایا فقط قرآن و مقداری از پرده کعبه را قبول، و مابقی را رد می کند و همچنین ملاقات را نیز نمی پذیرد. وی درباره علّت این امر می فرماید: «این شخص (شاه عربستان) اگر قم بیاید و به زیارت حضرت فاطمه معصومه نرود توهین به آن حضرت خواهد بود و من به هیچ وجه، تحمّل آن را ندارم.»[4]

خود معظم له مرتب به حرم حضرت معصومه مشرف می شد و هنگام خروج از حرم مطهّر آن بانو، عقب عقب می آمد و برای رعایت ادب، به ضریح، پشت نمی کرد.[5]

این نهایت ادب است که باید نسبت به حضرت معصومه مراعات شود؛ همچنین آیت الله بروجردی(ره) از تولیت وقت آستانه خواسته بود که نام ایشان را در لیست خدّام افتخاری آستانه مبارکه ثبت کنند.[6]

5. علّامه طباطبائی(ره) در طول سال، هفته ای یک بار و یا بیش تر به حرم حضرت معصومه مشرف می شد؛ ولی در ماه مبارک رمضان حالت ویژه ای داشت و هر روز، قبل از افطار به زیارت آن بانوی کرامت می رفت.[7]

استاد مطهّری درباره راز شیفتگی خود به استاد علّامه طباطبائی چنین می گوید: علّامه طباطبائی در ماه رمضان ابتدا پیاده به حرم مطهر مشرف می شد و روزه خویش را با بوسه به ضریح مقدس افطار می کرد، سپس به خانه می رفت و غذا می خورد. این ویژگی او است که مرا به شدّت شیفته ایشان کرده است.[8]

6. آیت الله حاج میرزا محمد تنکابنی تألیفات فراوانی دارد که 212 جلد آن درباره «قصص العلما» است. وی بارها محضر کریمه اهل بیت مشرف شده و الطاف و کرامات فراوانی از آن بانو دیده است؛ از جمله می گوید: «در یکی از تشرفها که به عتبه بوسی آن حضرت رفتم، همسر و فرزندم به شدّت بیمار شدند و در بستر مرگ افتادند. به محضر دختر باب الحوائج عرض کردم: “ما از راه دور به خانه شما آمده ایم و هرگز توقع نداریم که افسرده از محضر شما برگردیم.” همان لحظه هر دو مریض ما بهبودی یافتند.»

7. امام خمینی(ره) قبل از تبعید هر روز غروب بعد از درس تا هنگام نماز به حرم مطهر حضرت معصومه مشرف می شد و این سیره مستمر ایشان بود.[9]

امام هنگام ورود به حرم، مقید بود از قسمت پایینِ پای مرقد وارد حرم شود و سپس نزدیک ضریح، زیارتنامه و دو رکعت نماز می خواند و از همان پایین پا برمی گشت.

هیچ وقت امام، بالای سر نمی رفت؛ گویا این کار (آمدن از بالا) را نوعی بی احترامی به آن حضرت می دانست.[10]

امام خمینی(ره) علاوه بر زیارت در مجالس عزای حرم شرکت می کرد و بی اختیار، هنگام روضه، اشک می ریخت و اوّلین درسِ فلسفه خویش را در یکی از حجرات صحن بزرگ برقرار کرد.

8. حضرت آیت الله بهجت(ره) هر روز بعد از نماز صبح با نهایت ادب به محضر مقدس حضرت معصومه شرفیاب می شد و با احترام و خشوع تمام در مقابل ضریح می ایستاد و بعد از اتمام زیارت در گوشه ای مؤدبانه می نشست و زیارت عاشورا را قرائت می کرد.

آیت الله مصباح می گوید: «از زمانی که در سال 1331 به قم آمدم و با ایشان آشنا شدم این برنامه روزانه ایشان بود و تا آخر عمر ادامه داشت.»

آیت الله بهجت(ره) می فرمود: «گاهی از اوقات امام رضا(ع) برآورده شدن بعضی از حاجات را به حضرت معصومه ارجاع می دهند… مواظب باشید که در کجا هستید. در حرم، ملائکه ای هستند که بر اعمال و رفتار حاضران نظارت دارند.»

9. آیت الله مرعشی نجفی(ره) برای شاگردش، آقای شیخ عبد الله موسیانی از شاگردانش نقل کرده است: «علّت آمدن من به قم، این بود که پدرم آقا سید محمود مرعشی، چهل شب در حرم امیر [مؤمنان علی(ع)] بیتوته کرد که آن حضرت را ببیند. شبی (در حال مکاشفه) حضرت را دیده بود که به ایشان می فرماید: سید محمود چه می خواهی؟ عرض می کند: می خواهم بدانم قبر فاطمه زهرا کجاست تا آن را زیارت کنم.

حضرت فرموده بود: من که نمی توانم برخلاف وصیت آن حضرت، قبر او را آشکار کنم.

عرض کرد: پس من هنگام زیارت چه کنم؟ حضرت فرمود: خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه را به فاطمه معصومه عنایت فرموده است. هر کس بخواهد ثواب زیارت حضرت زهرا را درک کند به زیارت فاطمه معصومه برود.»

آیت الله مرعشی(ره) اضافه می کند: «پدرم به من سفارش می کرد که من قادر به زیارت ایشان نیستم؛ امّا تو به زیارت آن حضرت برو؛ از این رو من به سبب همین سفارش، برای زیارت فاطمه معصومه… آمدم و به اصرار مؤسس حوزه علمیه قم، حضرت آیت الله حائری در قم ماندگار شدم.»

آیت الله مرعشی) می گوید: «حدود شصت سال است در زمان و تابستان، هر صبح قبل از اذان صبح به حرم مشرف می شوم و اولین زائر آن حضرتم. بعد از اقامه نماز جماعت به محضر آن بانو مشرف می شوم و عرض ادب می کنم و من هر چه دارم از عنایت کریمه اهل بیت(ع) است.»[11]

10. آیت الله اراکی(ره) حریم کریمه اهل بیت(ع) را پناهگاه خویش می دانست و حضور در حرم را غنیمتی گرانبها به شمار می آورد. وی زمانی که در حوزه اراک بود، سالی چند بار، به ویژه در ایام نوروز به زیارت مشرف می شد و در سالهای اقامتش در قم سعی داشت حتی المقدور روزی یک بار در حرم حضور یابد.

وقتی استادش[12] در حرم مطهر به تدریس و اقامه نماز جماعت پرداخت، بسیار شادمان شد؛ زیرا می توانست توفیق حضور بیش تر یابد و خود نیز درسها و بحثهای روزانه اش را در حرم قرار داد. او زیارت را در کمال خشوع می خواند، چنان گریه می کرد و چنان مجذوب می شد که توجّه هر صاحبدلی را به خود جذب می کرد. مرحوم آیت الله سید مصطفی خمینی(ره) وقتی او را با حال زیارت در کنار قبر علی بن ابی طالب(ع) دیده بود گفته بود: خوشا به حالش! عجب حالی دارد؟!. او مقید بود که زیارت را حتی زیارت جامعه کبیره را در حال ایستاده و در نهایت ادب بخواند.[13]

آیت الله اراکی(ره) نوشته هایش را با عبارت «یا فاطمه» مُزین می کرد و با اینکه شاعر نبود، به علت اظهار علاقه به حضرت معصومه قطعاتی می سرود.[14]

11. آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی(ره) با تقید خاصی به زیارت بانوی کرامت مشرف می شد. وی هنگام نماز صبح با احترام خاصی وارد حرم می شد و در کنار ضریح حاضر شده، نماز زیارت ‍[و هدیه] می خواند، در قسمتی پایین تر از محاذات بالای سر زیارتنامه قرائت می کرد و ضریح را بوسه می زد و پس از دعا و عرض حوایج، دست به سینه می گذاشت و عقب عقب از صحن خارج می شد.

آن بزرگوار روزهای چهارشنبه پس از اتمام درس از مسجد اعظم به سوی حرم مشرف می شد و به حضرت فاطمه معصومه عرض ادب می کرد.[15] علاقه به زیارت آن بانو، آن قدر در آقا شدید بود که در حال بیماری بارها گریه می کرد که مدّتی است به زیارت حرم فاطمه معصومه مشرّف نشده ام.[16]

معظم له به چند امر درباره حضرت معصومه علاوه بر زیارت مقید بود:

الف) جشن گرفتن روز اوّل ذی قعده به میمنت ولادت حضرت معصومه و پرداخت عیدی به طلّاب. این امر تا آخر عمر مبارک ایشان ادامه داشت.

ب) گرامیداشت شهادت فاطمه زهرا و رفتن هیئت طلّاب به حرم مطهّر فاطمه معصومه برای عرض تسلیت. روز اوّلی که هیئت وارد صحن می شود، آیت الله گلپایگانی وسط صحن روی زمین می نشیند و عزاداری می کند و هر چه اصرار می شود که فرش پهن کنند قبول نمی کند.[17]

12. آیت الله بهاء الدینی(ره) می گفت: «من در سنّ چهار سالگی بودم که همراه پدرم به حرم حضرت معصومه می رفتم و به این امر علاقه داشتم. در تاریکی شب به آب انبار سی چهل پلّه ای می رفتم و برای زوّار حرم آب می آوردم.»

آیت الله بهاء الدینی(ره) در بزرگسالی نیز مرتّب به حرم آن حضرت مشرف می شد و در گرفتاریها به حرم آن بانو پناه می برد و دیگران را نیز به این امر راهنمایی می کرد.[18]

13. مقام معظم رهبری حفظه الله نیز علاقه خاصی به زیارت این بانوی بزرگوار دارد. آیت الله علی اکبر مسعودی، تولیت وقت دراین باره می گوید: «مقام معظم رهبری هر صبح و شام دلش می خواهد بیاید حرم ولی امکان برای او نیست. ایشان فرمودند: “من هر وقت می آیم به زیارت فاطمه معصومه از ایشان عذرخواهی می کنم که کم می آیم…” ایشان موقع زیارت، اشک از کنار چشمشان روان است. تا دل نسوزد و ارتباط پیدا نشود، هیچ وقت اشک جاری نمی شود… بارها به من فرموده اند که می خواهم یک وقتی بیایم که با حضرت بنشینم صحبت کنم و درددل نمایم.»[19]

نکاتی از رفتار و سیره علما
از مجموع آنچه نقل شد نکات درس آموزی به دست می آید که اهم آن ازاین قرار است:

1. مداومت بر زیارت حضرت معصومه تا آنجا که جمعی از مراجع، هر روز صبح و یا شب به حرم با عظمت آن بانو مشرف می شدند و عمل زیارت را به جای می آوردند.

2. زیارت را با تمام آداب، خضوع و خشوع و اشک روان انجام می دادند؛ به گونه ای که هر کس حالات آنها را می دید منقلب می شد.

3. سیره علما این بوده که هنگام گرفتاریها، حاجتها و مشکلات به حرم آن بانوی کرامت مشرف می شدند و با استمداد از روح بلند آن بانو، مشکلات پیچیده علمی خویش را حل می کردند.

پی نوشت ها

[1] سفینه البحار، شیخ عباس قمی، نشر اسوه، قم، 1414ق، ج 2، ص 17؛ بارگاه فاطمه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا، حاج سید جعفر میرعظیمی، انتشارات مشهور، قم، چاپ اوّل، 1383 ش، ص 135.
[2] پیام آستانه، شماره 21، ص 3، و شهیده غربت، یوسفعلی یوسفی، نشر زائر، قم، چاپ دوم، 1389 ش، ص 134.
[3] مروری از ملکوت، ص 85، و شهیده غربت، ص 134.
[4] مجله حوزه، ش 43، و بارگاه فاطمه معصومه، ص 108.
[5] سیمای فرزانگان، رضا مختاری، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1374ش، ص 274.
[6] ماهنامه کوثر، ش 5، ص 67، و زندگانی کریمه اهل بیت، علی اکبر مهدی پور،، نشر حاذق، قم، چاپ دوم، 1381ش، ص 221.
[7] سیمای فرزانگان، ص 163.
[8] پیام زن، ش 1، بهمن 71، ص 17؛ بارگاه فاطمه معصومه، ص 137، و شهیده غربت، ص 136.
[9] بارگاه فاطمه معصومه، ص 109.
[10] حضرت معصومه چشمه جوشان کوثر، ص 49، و شهیده غربت، ص 135.
[11] کریمه اهل بیت(ع)، علی اکبر مهدی پور، نشر حاذق، قم، چاپ اوّل، 1374 ش، ص 222؛ و شهیده غربت، ص 135 136؛ فروغی از کوثر، الیاس محمد بیگی، انتشارات زائر، قم، چاپ سوم، 1380ش، ص 55، و بارگاه فاطمه معصومه، ص 119.
[12] بارگاه فاطمه معصومه، ص 110 – 111، و با تلخیص، شهیده غربت، ص 137.
[13] با تلخیص، شهیده غربت، ص 137.
[14] بارگاه فاطمه معصومه، ص 110 – 111.
[15] زندگانی کریمه اهل بیت، ص 222.
[16] بارگاه فاطمه معصومه ص 121.
[17] همان، ص 121 122.
[18] آیت بصیرت، سید حسن شفیعی، نگارش احمد لقمانی، انتشارات پارسایان، قم، چاپ دوم، 1375 ش ص 86 87.
[19] شهیده غربت، ص 137، و مجلّه حرم اهل بیت(ره)، ویژه نامه شماره 1، ص 11 – 12.