حبط اعمال در قرآن

عقل و نقل گواهی می‏دهند که هر انسانی در روز رستاخیز پاداش اعمال نیک خود را خواهد دید. قرآن می‏فرماید: ‹‹فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره›› (زلزله/7): هرکس به اندازه وزن ذره‏ای کار نیک انجام دهد آن را خواهد دید. نیز می‏فرماید:‹‹و ان سعیه سوف‏یری× ثم یجزاه الجزاء الاوفی›› (نجم/41): سعی و تلاش او قطعا مشهود گشته و سپس به طور کامل پاداش داده می‏شود. از آیات فوق برمی‏آید که اعمال زشت آدمی، اعمال نیک وی را از بین نمی‏برد. درعین حال باید دانست کسانی که مرتکب بعضی از گناهان خاص (نظیر کفر و یا شرک) می‏گردند یا راه ارتداد در پیش می‏گیرند، گرفتار حبط عمل می‏شوند و در نتیجه اعمال نیکشان تباه شده و در آخرت گرفتار عذاب ابدی می‏گردند، چنانکه می‏فرماید:‹‹و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الآخره واولئک اصحاب النار هم فیها خالدون›› (بقره/217): هرکس از شما، از دین خویش برگردد و به همان حالت‏بمیرد، اعمال وی در دنیا و آخرت تباه می‏گردد، و این گونه کسان برای همیشه در آتش خواهند بود. با توجه به آنچه گفتیم ، هر انسان با ایمانی در سرای دیگر پاداش کارهای نیک و بد خود را می‏بیند، مگر در صورت ارتداد و نظایر آن که در کتاب و سنت مایه نابودی و حبط اعمال نیک انسانها قلمداد شده است. در خاتمه یادآوری این نکته لازم است که، هرچند خداوند درباره کارهای نیک به مؤمنان «وعده‏» پاداش داده و متقابلا درباره کارهای بد نیز «وعید» کیفر داده است، ولی از نظر حکم عقل این دو – وعده و وعید با هم فرق دارند. چه، لزوم عمل به وعده یک اصل عقلی است و تخلف از آن قبیح است. اما در مورد «وعید» چنین نیست، چون کیفر دادن حق کیفر دهنده است، و او می‏تواند از حق خود بگذرد. ازینروی هیچ مانعی ندارد که برخی از کارهای نیک، زشتی وتبعات کارهای بد را بپوشاند که در اصطلاح به آن «تکفیر» می‏گویند. (1) در قرآن برخی از اعمال نیک مایه تکفیر اعمال بد شمرده شده، که یکی از آنها اجتناب شخص از گناهان بزرگ است. چنانکه می‏فرماید: ‹‹ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم وندخلکم مدخلا کریما›› (نساء/31): چنانچه از گناهان بزرگ دوری جویید ما گناهان کوچکتان را می‏پوشانیم وشما را به جایگاه ارجمندی وارد می‏کنیم. اعمالی همچون توبه (2) ، صدقه پنهانی (3) و غیره نیز دارای چنین اثری هستند. پی‏نوشتها 1. کشف المراد ص 413، مقصد6، مسئله‏7. 2. تحریم / 8 3. بقره / 271 منشور عقاید امامیه صفحه 208 استاد جعفر سبحانی