نظریه صرفه

ناتوانی بشر از مقابله با قرآن و تسلیم دربرابر آن اعجاز قـرآن را ثـابـت و مـبـرهن نمود.
در پاسخ به این که چرا بشر نتوانست مانندقرآن بیاورد, بعضی از دانـشـمـنـدان شیعی و سنی , نظریه ای را به نام نظریه صرفه عنوان نموده و آن را یکی از وجـوه اعجاز قرآن شمرده اند.
مطابق این نظریه , خداوندهمت و انگیزه مردم را از معارضه با قرآن منصرف ساخته است .
طرفداران این نظریه در بیان آن اختلاف نظر دارند.
عده ای می گویند خداوند توان مقابله با قرآن را از بشر سلب کرده است , به طوری که اگر متعرض قرآن گردند,نمی توانند مانند آن را بیاورند.
گروهی دیگر بر این باورند که خداوند اساسا توان تعرض به قرآن را سلب کرده است .
چه بسا بعضی تـوان مـقابله را داشته اند, اما چون توان تعرض از آنان سلب گردیده است , نتوانسته اند مانند آن را بیاورند.
از قول سیدمرتضی نقل گردیده است که خداوند علومی را که برای مقابله با قرآن نیاز داشته اند از آنـان سـلـب گردانیده است .
اگر بپرسیم چگونه اعجاز قرآن باقول به صرفه قابل توجیه است ؟ پاسخ آنان این است که اگر فرض کنیم مردم قادر به آوردن مثل قرآن بودند با توجه به این کـه مورد خطاب تحدی قرار گرفتند تمام شرایطبرای انگیزه مقابله با قرآن فراهم بوده است , در عین حال می بینیم تمام آنان از این معارضه امتناع ورزیده با همه انگیزه ها و اقتضائاتی که در نظر آنـان بـرای ابـطال قرآن وجود دارد, قدمی در راه ابطال آن برنمی دارند.
همین امر از شگفت ترین امـورخارق العاده است و خارق العاده بودن آن بدین جهت است که آنها هم می توانستند به مـقابله برخیزند (قدرت مقابله با قرآن ) و هم با آیات تحدی بر این امرتحریک گردیده , موقعیت و افـتـخـارات خویش را در معرض خطر جدی دیده در پی چاره ای می گشتند (انگیزه شدید برای مـقـابـله ) اما در مقام معارضه و مقابله برنیامدند واین چیزی جز صرف همم آنان (به معنای سلب قدرت آنان ) از سوی خداوند نبوده است و فی نفسه اعجاز قرآن را نمایان می سازد.
نـارسـایـی این نظریه بسیار آشکار است .
زیرا مطابق با این عقیده , اعجاز قرآن را درخود قرآن و از جـمـله در فصاحت بی نظیر آن نباید جست وجو نمود, بلکه اعجاز درصرف همم صورت گرفته اسـت , یـعـنـی خـداونـد اندیشه کسانی را که قصد برابری ومانندآوری با قرآن کریم را داشته اند, مـنـصـرف گـردانـده اسـت .
ضـعف این نظریه بدین جهت است که ارزش ذاتی و ادبی ـ زبانی و مـحـتـوایـی و سـبکی قرآن را برای معجزه بودن آن کافی نمی داند.
از میان علمای امامیه سیدمرتضی و شیخ مفید طرفدار این نظریه اند.

حسین جوان آراسته