چکیده: به غیر از اعجاز بیانی، علمی، تشریعی و عددی که درباره آنها سخن بسیار گفته شده است با گذر زمان سرچشمههای شگفت انگیز و اعجازهای جدید قرآن کریم بر بشر هویدا میشود که همهاینها بیانگر لایتناهی بودن آن است و هر زمان و دورهای احتمال کشف بُعد و حقیقتی تازه از قرآن میرود.
یکی از جنبههای اعجاز قرآن که مورد توجه قرار نگرفته است در اصوات و آوای قرآن نهفته است. مقاله حاضربه وجود تاثیرات شگفت انگیز موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خواننده و شنوندگان آن بدون در نظر گرفتن معانی و محتوای ارزشمند آن ایجاد میشود ، پرداخته است این موسیقی در تار و پود الفاظ و ترکیب درون جملهها نهفته است که با احساس نا پیدا و قدرت متعال ادراک میشود.
قرآن کریم، بزرگ معجزه حضرت ختمیمرتبت, گنجی است بیپایان که با ظهور اسلام بر ایشان نازل شد. با گذر زمان، پیاپی سرچشمههای شگفت و تازهای از این کتاب آسمانی کشف میشود تا بشر تشنه رشد و تعالی از آنها بنوشد. همواره آیهها و نشانههای جدیدی که گواه وجهه آسمانی قرآن و تأکید کننده لایتناهی بودن این سروش خداوندی است، رخ مینماید.
اگر این آیات و نشانهها را اعجاز قرآن بخوانیم تاکنون ابعاد مختلفی از اعجاز قرآن کشف شده است که اغلب کتابهای علوم قرآنی بخشی از صفحات خود را به بیان این اعجاز اختصاص دادهاند.
مهمترین ابعاد اعجاز قرآن را به شرح زیر میتوان برشمرد:
1ـ اعجاز بیانی
الف – گزینش کلمات
ب – سبک و شیوه بیان
ج – نظم آهنگ قرآن
د – وحدت موضوعی یا تناسب معنوی آیات
و – نکتهها و ظرافتها
2ـ اعجاز علمی
الف – چگونگی گردش آسمانها و زمین
ب – نقش کوهها و استواری زمین
ج – دشواری تنفس با افزایش ارتفاع
د – آب؛ منشاء حیات
و – پوشش هوایی حافظ زمین
3ـ اعجاز تشریعی
الف – معارف احکام
ب – صفات جمال و جلال الهی
ج – قدرت مقام انبیاء
د – جامعیت احکام اسلامی1
4ـ اعجاز عددی
الف – تساوی در تکرار کلمات دنیا و آخرت
(هر کدام 115 بار)
ب – تساوی در تکرار کلمات حیات و موت
(هر کدام 71 بار)
ج – تکرار کلمه یوم 365 بار (به تعداد روزهای شمسی)
د – تکرار کلمه سجده و مشتقات آن 34 بار (برابر ربا مجموع سجدههای 17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز مستحب شبانه روزی)2.
پر واضح است که معجزات کشف شده به صورت یک جا به دست نیامده و گذر زمان، لطف خداوند، نکته سنجی و دقت جمعی از گذشتگان بوده که موجبات استخراج و ارائهاین رموز را فراهم نموده که البته در احادیث و روایات بزرگان اسلام نیز به کرات بر لایتناهی بودن این کتاب آسمانی و دامنههای شگفتی آن و عدم تعلق آن به دوره و زمانی خاص اشاره گردید.
امیرالمؤمنین علی علیهالسلام میفرمایند: »قرآن دارای ظاهری زیبا و باطنی ژرف و عمیق است، شگفتیهای آن جاودانه است و پردههای ظلمت جز با آن کنار نمیرود«3
همچنین امام رضا علیهالسلام میفرمایند: »خداوند قرآن را برای زمان خاص و افراد مخصوص قرار نداده است و لذا در هر زمانی این قرآن جدید و تازه خواهد بود«.4
حال با استناد بهاین احادیث و داشتهها این نتیجه به دست میآید که در هر زمان و دورهای احتمال برداشته شدن پردهای دیگر از رموز شگفتآور و انسانساز این کتاب آسمانی و به بیان دیگر کشف بُعد تازهای از اعجاز آن وجود دارد.
به نظر میرسد یکی از ابعاد اعجاز قرآن که تاکنون مورد توجه بایسته قرار نگرفته است، اعجاز نهفته در اصوات و آوای قرآن است. یعنی احتمال وجود تأثیرات پیچیده و شگفتآور ناشی از موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خوانندگان و شنوندگان ایجاد میشود؛ تأثیراتی که از پس صوت و کلام حاصله از تلاوت آیات قرآن و موسیقی دلنشین حاصل از آن پدید میآید و نه از پس معانی و محتوای ارزشمند گنجانیده در آن؛ تأثیراتی از پس ساختار، و نه محتوا.
یک نوع موسیقی درونی در کلام قرآن وجود دارد که احساس شدنی است، اما تن به تشریح نمیدهد. این موسیقی در تار و پود الفاظ و در ترکیب درون جملهها نهفته است و فقط با احساس ناپیدا و با قدرت متعال ادراک میشود.5
به طور کلی صوت و موسیقی دارای تأثیراتی ظریف در عین حال عمیق و شگفت آور بر انسانهاست. اصوات دارای تأثیراتی بر روح و روان و حتی جسم همه مخلوقات از انسانها گرفته تا حیوانات و گیاهان میباشند و اگر آدمیعالِم بهاین تأثیرات باشد با به کارگیری درست اصوات و موسیقی در زندگی خود، آرامش، سلامت روح و جسم، رشد و تعالی خود را از این سرچشمه بر میگیرد.
تأثیرات موسیقی نه تنها بر موسیقیدانان و افراد تحصیل کرده در این زمینه، بلکه بر تمامیافرادی که در معرض شنیدن آن قرار بگیرند و به آن گوش فرا دهند، ایجاد میشود.
طبیعت آدمیبه طور کلی، مسیر آهنگین زندگی را میپیماید و موسیقی به نوعی در دل زندگی مستتر است.6
شکسپیر میگوید: طلسم نغمهها، حتی سینههای وحشی و دور از احساس را سحر میکند و به آرامش میکشد7
امروزه، تأثیرات روانی موسیقی در ایجاد تغییر حالت، بالا بردن میزان دقت، هماهنگی بخشیدن به رفتار و کردار و تکامل سطح فکر و فرهنگ، ثابت شده است.8
موسیقی آنقدر مؤثر است که میتواند سلامت را به خطر بیاندازد و یا موجب بهبود آن شود، موسیقی باعث تمرکز حواس و اندیشه میشود و برای برقراری ارتباط زمینی و آسمانی بسیار مورد استفاده قرار گرفته و میگیرد. 9
انسانها با شنیدن صدای وزش باد که از لا به لای درختان میوزد، شنیدن طنین امواج عظیم دریا، شنیدن صدای جریان آبشارها یا صدای چک چک باران، در اعماق وجود خویش احساس لطیفی را تجربه میکنند. این صداها اصوات هستی هستند که در دل طبیعت نغمههای پاک ربانی را زمزمه میکنند و از این رو است که در جان انسان چنین نوای روح بخشی دارند. هنگامیکه آوای طبیعت در گوشها طنین میافکند، در دل سرور عمیق همراه با آرامش پدیدار میگردد.10
یک موسیقی درست و روح نواز در خدمت عرفان و کمال آدمیاست و او را داناتر مینماید و بسیاری از سؤالات ناخودآگاه او را حل میکند.11 استفاده از موسیقی برای ایجاد تأثیرات روحی و روانی در جهت تعالی در بسیاری از فرقههای مختلف یافت میشود که از جمله آنان به موبدان چینی، بودائیان هند و قبایل مختلف آفریقایی و… میتوان اشاره نمود.
همچنین فرقههای دیگر نیز از جمله صوفیان، دراویش در خانقاهها و منازل و معابد و موبدان زرتشتی معتقد بودند، از طریق موسیقی و نغمات موزون میتوان سریعتر به خالق رسید و روح را به آرامش رساند و در این طریق نیز تا حد زیادی موفق بودند و دراویش و صوفیان در فصول و زمانهای خاصی به اجرای مراسم و ادعیه میپرداختند کهاین ادعیه و مناجات با ریتم و آهنگ و صوت و لحن خاصی همراه بود12. سخن در درستی و نادرستی بهرهگیری از موسیقی نیست، بلکه ذکر این نمونهها نشان دهنده توان تأثیرگذاری موسیقی بر روان آدمیاست.
صوت زیبا و لحن نیکو به خودی خود محرک است و از این حربه در طول تاریخ، به عناوین مختلف انسانها سود جستهاند چه در جهت حسن امور و چه اعمال مقبوح و ناپسند. حتی انسانها از طریق اصوات و آوازهای خود حیوانات اهلی را به حرکت و یا خوردن و آشامیدن وا میداشتند و این یک واقعیت انکار ناپذیر در تأثیر صوت و آواز بر مستمع است. 13
اصوات انرژیدار غالباً در ترکیب با حروف یا کلام تجلی مییابند و به اوج قدرت میرسند و در جهت اهداف مد نظر مورد استفاده قرار میگیرند. همانطور که در بسیاری از فرقهها، از گذشتههای دور تاکنون این صوت کلامهای ویژه که به شکلی آهنگین قرائت میشدند حامل انرژیهای قدرتمند و شگفتآوری برای آنان بودند. این در حالی است که موسیقی تنها و بدون کلام کمتر ظرفیت گنجاندن انرژیها را در خود داراست و این تلفیق صوت و کلام است که به صورتی جادویی تأثیرات مافوق حواس پنجگانه بشر را ایجاد میکند، و قابلیت ایجاد انرژیهای شگفتآور را داراست. نمونههایی از تلفیق صوت و کلام و بهرهگیری از انرژیهای قدرتمند آن را در اذکار قبایل آفریقایی، طریقت تای چی چوان (از چین)، یوگاییها، زرتشتیان و ذکر آمین مسیحیان و مسلمین و حتی در زندگی روزمره امروزی مثل آرامش ناشی از نغمه لالایی برای کودکان و… میتوان یافت.
برای نمونه، در مطالعاتی که اخیراً انجام شده و در مجله پیشگیری (prevention magazine) آمده است، تأثیرات نوای موسیقی را در بهتر شدن آهنگ موسیقی تنفسی نوزادان زودرس نشان داده است. بنابراین تحقیق محققان در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (ICU)، دو گروه از این نوزادان زودرس را انتخاب کرده و در گوشهای یک گروه از این نوزادان گوشیهای کوچکی گذاشتند و از آن زمزمه موسیقیایی لالایی پخش میکردند. محققان مشاهده کردند که وقتی موسیقی پخش میشد. نوزادان میزان بیشتری از اکسیژن در خونشان داشتند و همین طور ضربان قلب و سرعت تنفسشان به نسبت گروه دوم که فقط وزوز دائم دستگاههای کنترل پزشکی را به همراه صدای زمینهای دیگر که در بخش وجود داشت میشنیدند به حد طبیعی نزدیکتر بود14.
از مثالهایی که در تأیید تأثیرات شگرف صوت و کلام بر آدمیقابل بیان است بکارگیری آن در تای چی چوان (یک طریقت چینی) است. آنها معتقدند برای نورانی شدن ابتدا باید جسم را متعادل (بالانس) نمود تا گردش انرژی به درستی در آن صورت بگیرد و یکی از راههای متعادل نمودن میزان انرژی بدن استفاده از صوت است.15 آنها برای متعادل نمودن بدن از نرمشها و تمرینهای مختلف و خاصی استفاده میکنند و در مواردی برای سلامت بخشیدن و بهبود عملکرد اعضایی از بدن از تلفیق صوت و کلام و تکرار و قرائت آن استفاده مینمایند.
بعضی از انواع صوتهای خارج شده از دهان شخص میتواند بر جریان انرژی تأثیر بگذارد. به طور کلی انسان در حالت ناراحتی یا بیماری و شرایط استرس از خود صداهایی خارج میسازد. این اصوات باعث میشوند که فشارهای وارده بر اندام داخلی از طریق ششها کاهش یابند. در بررسیهای به عمل آمده مشخص شده که اصوات مختلف بر روی ارگانهای مختلف بدن تأثیر میگذارند و نیز بلندی و کوتاهی صوت، اثرات مختلفی روی ارگان مربوطه دارد. شش صوتی که در جدول زیر ارائه شده، اثرات مخصوص به خود را روی ارگانهای مربوطه دارند. هر کدام از این شش صوت باید با یک بازدم ممتد از حنجره خارج شوند 16
آنها معتقدند با قرائت اصوات بالا با تمرکز و آرامش, با هر صوتی میتوان قسمت حساس به آن صوت را در بدن (که در بالا اشاره شده) تحریک نمود و بر آن تاثیر سلامتی گذاشت.
مثال بالا بکارگیری صوت و کلام برای سلامتی جسم و کسب آرامش بود در حالی که در فرقههای مختلف دیگر از صوت و کلام در جهت تعالی بخشیدن به روح نیز استفادههای فراوانی میشود و از صوت و کلام در جهت کسب کمالات و انرژیهای مثبت بیشتر استفاده میشود.
به عنوان نمونه از جمله فرقههایی که از صوت و کلام در جهت رشد و تعالی روح استفاده میکنند به یوگا اشاره میکنیم. تأکید میشود ذکر این نمونهها به منزله داشتن نگاهی همدلانه به همه جوانب مکتبها و ورزشهایی مانند یوگا نیست، بلکه مراد این است که فضائی مناسب برای نشان دادن توجه بیشتر به تأثیر اصوات موسیقیایی بر کمال نفس فراهم آید تا بتوانیم به محور اصلی بحث یعنی اعجاز صوتی قرآن بپردازیم. در یوگا اعتقاد بر این است که عشق پروردگار به سوی مخلوقات به وسیله صوت (Nada) جریان مییابد. آنها میگویند صوت آسمانی ابتدا به اصوات حاوی انرژی تبدیل شده سپس این اصوات انرژیدار به شکل ترکیب حروف عینی کلام تجلی قابل شنیدن برای همگان مییابند. این کلامهای ویژه حامل آگاهی و انرژی خاصی هستند که نزد عارفان هندی به نام مانترا (صوت مقدس) شناخته میشوند.
در کتابهای باستانی ودا (سرودهای الهی) به هجای مقدس “اوم” به عنوان اولین و بالاترین مانترا اشاره شده است. آنها معتقدند این آوا که مادر همه اصوات است در باطن همه مخلوقات به صورت پنهان مستقر میشود. به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد ذکر اوم، ذکر دائمیو همواره این آوای مقدس به رشد آگاهی و فراهم ساختن شرایط اداراکی مناسب برای شناخت ذات الهی میانجامد.
این ذکر عظیم از ترکیب سه صدای آ (A)، او (ع) و میم (M) تشکیل شده است و نمایانگر سه حوزه فعالیت ربانی: ایجاد، حفظ و فنا میباشد. در عرفان یوگا به این نکته اشاره شده است که طنین قرائت صحیح ذکر اوم بسیار بسیار مهم است. فلسفه یوگا حالت هوشیاری انسان را به چهار سطح آگاهی تقسیم مینماید:
1ـ سطح آگاهی در هوشیاری (حواس پنجگانه یا خود آگاهی).
2ـ سطح آگاهی در رویا (هوشیاری نسبی حواس یا نیم آگاهی).
3ـ خواب عمیق یا عدم هوشیاری (حواس ظاهری یا ناخود آگاهی).
4ـ آگاهی فرا حِسی (هوشیاری برتر).
در میان چهار حالت بالا تنها آخرین حالت است که قرار گرفتن در آن درک ذات مقدس خداوندی را برای افراد امکان پذیر میسازد. هنگام قرائت آوای اوم، هر چهار سطح آگاهی در ذهن انسان فعال میشود. طنین آ (A) با سطح اول آگاهی، او (ع) با سطح دوم آگاهی، طنین میم (M) با سطح سوم آگاهی و سکوت ایجاد شده در انتهای قرائت ذکر اوم با سطح چهارم آگاهی ارتباط دارد. در شیوه درست خواندن مجموعه اصوات این ذکر مقدس، باید صوت آ (A) از نظر زمانی طولانیتر از صوت او (ع) و طنین صدای میم (M) از هر دوی آنها کشیدهتر تولید شود. اگر ذکر اوم به درستی خوانده شود در پایان قرائت صوت میم، هیچگونه توان باز دم در ریهها باقی نمیماند، و این امر باعث ایجاد نوعی سکوت یا حبس بازدم خواهد شد. در رسوم عرفان یوگا، هدف از تکرار این ذکر دستیابی به آگاهی و رهایی از جهالت و نادانی است. ذکر اوم از نظر یوگاییها تنها به گذشته تعلق ندارد، علم امروزی نیز به تازگی کشف کرده است که ذکر اوم میزان تمرکز فکر و آرامش عمومیروان را به صورت چشمگیری بهبود میبخشد و تداوم گفتار این ذکر ظرفیت ششها را نیز افزایش میدهد.17
همان طور که اشاره گردید در یوگا با بکارگیری صوت و کلام تاثیرات فراوانی در جهت کسب انرژیهای مثبت کائنات و کمالات انسانها ایجاد میشود. آنها به جز واژههایی تکی از عبارات بلندتری که به زبان هندی سروده شده نیز استفاده میکنند که از آنها به عنوان سرودهای الهی یاد میکنند. آن سرودها با وجود طولانی بودن توسط یوگیها قرائت و تکرار میشود و از تکرار آنها در جهت کسب فضایل، انرژیهای مثبت و رشد و تعالی استفاده میشود. نمونهای از آن سرودهای الهی عبارتست از:
– Aum Bhur Bhuva: Swaha tat Savitun VarenYama Bhargo Devashya Dimahi Diya Yonah PrachoDayat.
معنی عبارت بالا عبارتست از: آن نوری که باعث درخشش آگاهی ما میشود آن را ستایش میکنیم و آن نور در زمین، برزخ و بهشت نیز مطرح است و همراه ماست.
قرائت این سرود کاملاً قانونمند است و یوگاییها برای فراگیری چگونه صحیح خواندن آن بارها در کلاسهای خود از زبان استاد و یا روی نوارهای پر شده به شیوه قرائت درست آن گوش داده و تکرار میکنند تا فرا گیرند. قرائت صحیح این سرود با کششها و مکثهایی همراه است که رعایت کردن آن قواعد برای بهرهمندی از تاثیرات ارزندهان سرود در اثر تکرار جداً لازم است. فوایدی که از طرف اساتید بزرگ یوگا برای تکرار کنندگان این ذکر به صورت صحیح مطرح گردیده بدین شرح است که این سرود مولد ارتعاشی است که به پاکسازی تمام انرژیهای مزاحم ذهن و جسم خوانندگان و شنوندگان میانجامد و جالب این که بجز پاکسازی درون فردی به پاکسازی محیطی نیز میپردازد. یعنی محیطی که در آن این سرود قابل شنیدن باشد (به صورت زنده یا از روی نوار پر شده) در اثر تکرار از انرژیهای منفی تهی و سرشار از انرژیهای مثبت میگردد. قرائت صحیح آن در محیط برای بیماران نیز بسیار مناسب است. شایان ذکر است که به فرموده بزرگان یوگا این تاثیرات ناشی از تکرار صحیح صوت و کلام آنهاست نه معنای آنها. بدیهی است که اگر کسی حتی معنای این سرودها و عبارات را نداند ولی به صورت صحیح به قرائت یا گوش فرا دادن به آن بپردازد متاثر از قدرتهای آن خواهد شد، و اگر فردی هم معنای آن را درک کند ولی به قرائت عینی و صحیح عبارت نپردازد و معنای آن را به زبانهای دیگر بخواند از این تاثیرات بهرمند نمیشود.18
تلفیق صوت و کلام مقولهای اسرارآمیز و پیچیده است که در جهان اسلام و ایران کمتر شاهد تحقیقات بنیانی راجع به آن بودهایم و این در حالی است که احتمال وجود آیات و سور بسیاری در قرآن قابل پیشبینی است که در صورت قرائت صحیح، ایجاد ارتعاشات صوتی و در نهایت حصول انرژیهای مثبت قابل کسب برای انسانها را دارا باشد که فراتر از حواس قابل درک و فهم میباشد. البته فضائل و فوائد قرائت برخی آیات و سور قرآن مورد توجه مسلمانان میباشد که از جمله آانان میتوان به: آیهالکرسی (آیات 257-255سوره مبارکه بقره)- آیه: وجعلنا من بین ایهدیهم…. (آیه 9 سوره یس)- آیه: امن یجیب المضطر اذا… (بخشی از آیه 62 سوره نمل) اشاره کرد ـ همچنین ذکر نمونهای زیر خالی از لطف نیست:
ـ قدرت شفابخشی تکرار سوره حمد19: دوری از فقر، قدرت بخشی به حافظه، بهرهمندی از توفیقات الهی و فزونی روزی در نتیجه قرائت سوره واقعه20، توصیه به قرائت سوره ماعون با صدای بلند در نماز عشاء برای در پناه خداوند بودن تا صبح21.
اما هنوز توجهی بایسته به تأثیرات بر زبان جاری ساختن الفاظ قرآن نشده است گر چه در تحقیقات اندک به جنبه اعجازی شنیدن آیات قرآن پرداخته شده است.
گروهی از پژوهشگران و پزشکان کشورمان در سال 1382 اقدام به آزمایشات و تحقیقات جالبی نمودند. آنان طی این آزمایش 40 بیمار همسان که نیاز به عمل جراحی داشتند را به دو دسته مساوی تقسیم نمودند. در روز عمل برای یک گروه از آنها از صبح زود تا لحظه عمل که بعد از ظهر همان روز بود به پخش تلاوت آیات قرآن در اتاقشان پرداختند و برای گروه دوم این کار را صورت ندادند و صدای عادی محیط بیمارستان در اتاق آنها به گوش میرسید. سپس در هنگام عمل نتایج متفاوت و جالبی برای پزشکان و پژوهشگران حاصل آمد. گروهی که از صبح در معرض شنیدن قرائت آیات قرآن در اتاق خود بودند از آرامشی بالاتر،ضربان قلب طبیعیتر و اضطراب و دغدغه کمتری برخوردار بودند.22
آیا این احساسات و تاثیرات تنها ناشی از شنیدن مطالب و مفاهیم اشاره شده در این کتاب آسمانی است؟ اگر این چنین است آن بیماران که معانی آیات شنیده شده را نمیدانستند!.
این جنبه از اعجاز قرآن در درجه نخست به احساسات مبهمیبر میگردد که در قلب خواننده یا شنونده بر میانگیزد.23
ما به نظر میرسد علاوه بر فوائد معجزه آسای شنیدن آیات وحی، خواندن این آیات نیز دارای تأثیری معجزه آسا باشد.
در قرآن و همین طور احادیث فراوانی به درست قرائت شدن آیات عربی برای ایجاد تاثیرات نهفته در قرآن توصیه شده و حتی گفته شده که اگر سواد عربی هم ندارید و مفاهیم عمیق مطرح شده در این کتاب آسمانی را متوجه نمیشوید با این حال باز هم به قرائت آیات به زبان عربی و بهطور کاملاً صحیح بپردازید و یا به قرائت آنها گوش فرا دهید. حال به بیان تعدادی از این آیات قرآن یا احادیث که به درست قرائت کردن آیات قرآن توصیه نمودهاند میپردازیم:
ـ قرآن ذکری با برکت است.
ـ قرآن را به ترتیل بخوانید (مزمل آیه 4).
ترتیل (که خواندن آیات قرآن به آن شیوه توصیه شده) ادا نمودن حروف و رعایت موارد وقف میباشد. همچنین در معنی آیه شریفه “ورتل القرآن ترتیلا” در حدیثی به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است که: قرآن را با مکث و تأنی بخوانی و صدایت را به تلاوت آن زیبا کنی24
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرمایند:
ـ قرآن را نیکو ادا کنید و شگفتیهای آن را پیجویی کنید25
قرآن را با لحن عربی و لهجه آن بخوانید 26.
ـ قرآن را با عربی آن فرا گیرید و از قرائت حرف با کلمه زائد در آن بپرهیزید.27
ـ قرآن را به عربی صحیح بخوانید و عجایب آن را استخراج کنید28.
امام علی (علیه السلام) میفرمایند: بهترین ذکرها قرآن است که با آن فراخی سینه و قلب میسر است و باطن و نهان انسان بدان وسیله نورانی میشود29.
ـ در تلاوت قرآن، آن را بخوبی بیان کن و همانند شعر آن را به تندی مخوان و مانند ریگ آن را پراکنده مساز30
امام رضا (علیه السلام) میفرمایند:
ـ کلمات قرآن را صحیح ادا کنید31.
شاید واجب بودن قرائت حمد و سوره با صدای بلند در نمازهای صبح و مغرب و عشاء برای مردان، وسیلهای برای بهرهمندی از انرژیهای خداوندی در آن اوقات شبانهروزی باشد. حال با توجه به توصیههایی که از جانب خداوند متعال، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و تعدادی از امامان بزرگوارمان مطرح شد و با استناد به فرمایشات آنان و کل مطالب مطرح شده در اینجا، احتمال بر این نکته میرود که بجز معانی ارزشمند و نکات انسانساز آیهها، در قرآن رموز و شگفتیهایی صوتی و کلامیدر حدی بسیار فراتر از آنچه در فرقهها و طریقتهای دیگر و تاثیرات ناشی از کنار هم قرارگیری و تلفیق صوت و کلام در این آیات بزرگ نهفته باشد، که در پس قرائت صحیح آیات قرآن، هالههایی از انرژیهای مافوق درک آدمیرا در پیرامون او ایجاد نماید.
ممکن است تشابهات بعضی از حروف متقاطع که بیشتر هم در قرآن تکرار گردیده (الم- 6 مرتبه تکرار/ الر- 5 مرتبه تکرار/ حم, 7 مرتبه تکرار و…) با ذکر “اوم” در یوگا و یا ذکر “آمین” که به قصد بر آورده شدن دعاها خوانده میشود و امثالهم جای تفکر بیشتری داشته باشند، و درجاتی والا از تاثیرات صوت و کلام را در درون داشته باشند و با ایجاد این تاثیرات شناخته نشده در صورت قرائت صحیح، کلیدی برای تاثیرگذاریهای صوت و کلامیآیههای بعدی آن سورهها در قرآن باشند و شاید این هم یکی از رموز این حروف متقاطع باشد.در فرقههای دیگر تکرار ذکر است (در حد نیاز) که اثربخشی ذکر را قوت میبخشد و در قرآن نیز, هم آهنگ بودن انتهای بعضی آیات شاید به نوعی عمل تکرار در جهت تاثیرگذاری بهتر قدرتهای مستتر در آن سوره را داشته باشد که البتهاین تکرار در مواردی به شکل عینی و به کرات اتفاق افتاده که به عنوان مثال به سوره الرحمن, آیه شریفه “فبای الآء ربکما تکذبان” که 31 مرتبه تکرار شده میتوان اشاره نمود.|
همین طور در روایات نیز برای گرفتن تاثیرات مد نظر گنجانده شده در ذکر، آیه و یا سورههای قرآن، شاهد سفارش به تکرار آن (به 70 بار،100 بار یا 1000 بار و یا….)هستیم و این تأکید بر تکرار شاید با بعضی از فرقههای دیگر که با تکرار صوت و کلام ذکرشان سعی بر ایجاد تاثیرات نهفته در آن اذکار دارند همسو باشد و شگفتیهای صوت و کلامیموجود در قرآن نیز برای تاثیرگذاری نیاز به تکرار داشته باشند.
با توجه به مفاد روایات مربوط به قرائت درست قرآن، میتوان گفت، صحیح قرائت نمودن کلمات و حروف و رعایت کامل قواعد تلاوت آن، باعث میشود که سمفونی اصوات کنار هم شکل گیرد و توان تاثیرگذاریهای شگرف و پیچیده و زندگیساز را برای انسان ایجاد نماید. تأکید بر قرائت قرآن به همان زبان عربی با در نظر گرفتن اصول آن به صورت شمرده و یا صوت زیبا تصدیقی بر این ادعاست و گرنه به جای توصیه بر آن به ترجمه و گسترش در جریان محتوای آن قرار گرفتن را شاهد میبودیم، گمان بر این است با مطالعه معانی آیات شناخته شده در تاثیرگذاری و قرائت معنای آن تاثیری عاید نخواهد گردید و این تلفیق صوت و کلام است که با قرائت درست ایجاد میکند. شاید حروف متقاطع مطلع تعدادی از سورههای قرآن که قابل ترجمه و معادل سازی قابل درک به زبانهای دیگر نیستند و معنای قابل فهمیاز نظر محتوایی در زبان عربی هم ندارد به طور مستقیم کلیدی برای تاثیرگذاریهای صوت و کلام ناشی از قرائت آنهاست و میتوان آنها را به عنوان نشانههایی مستقیم در تائید تاثیرات صوت و کلام دانست چون در آنجاست که در ابتدای سوره، دیگر محتوای پندآموزی یافت نمیشود و فقط صوت و کلام است وبس. آنچه گذشت، گامیکوتاه، شتابان و ابتدائی بود به سوی جنبهای دیگر از اعجاز معجزه جاویدان پیامبر خاتم محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم. با توجه بهاین که منابع مربوط به اعجاز قرآن ـ در حد مطالعه نگارنده ـ تاکنون بهاین جنبه از قرآن توجه نکردهاند، میتوان اعجاز صوتی این کلام آسمانی را پردهای جدید از معجزات قرآن دانست که اگر به درستی شناخته و شناسانده شود بشر را به خضوع و فروتنی در برابر آن فراخواهد خواند. روشن است کهاین موضوع نیازمند تأمل، تحقیق و بررسی بیشتر است و امید است صاحب نظران علوم قرآنی و دیگر اندیشمندان ضمن بررسی انتقادی مفاد مقاله حاضر، نگاهی ژرفتر بهاین جنبه ناشناخته اعجاز قرآن معطوف دارند تا در آینده نزدیک اعجاز صوتی قرآن نیز در کنار دیگر جنبههای اعجاز آن در منابع علوم قرآنی مورد توجه قرار گیرد.
پاورقیها:
* ـ دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تبلیغات بازرگانی دانشکده صدا و سیما
1- علوم قرآنی ـ محمدهادی معرفت ـ صفحات 374 الی 438
2- دایره المعارف قرآن شناسی ـ علی حاجی وند ـ صفحه 206
3- (تفسیر مجمعالبیان- جلد1-صفحه 75).
4- (بحارالانوار ـ جلد 92 ـ صفحه 15).
5- (علوم قرآنی- محمدهادی معرفت- صفحه 385)
6- (مجله یوگا ـ شماره 3- مقاله موسیقی و سلامتی).
7- (مجله یوگا, شماره 3 مقاله موسیقی و سلامتی)
8- (از سخنرانی دکتر الهی قمشهای 4 اردیبهشت 83. شبکه 4 سیما)
9- (مجله یوگا- جلد 3 صفحه 19)
10- (مجله یوگا- شماره 15- صفحه 13).
11- (از سخنرانی دکتر الهی قمشهای- شبکه 4 سیما. 11/ اردیبهشت/ 83)
12- (مبانی موسیقیایی الحان و نغمات قرآن کریم/ حسن سلطان نیا./ صفحه 126)
13- (مبانی موسیقیایی الحان و نغمات قرآن کریم/ حسن سلطان نیا/ صفحه 127).
14- (Prevention magazine, مطرح شده در مجله یوگا- شماره 3. صفحه 18)
15- (استاد شرمین رضایی/ استاد تای چی چوان)
16- (chi kung:health & martialarts) پرورش انرژی حیاتی از طریق چی کونگ- نویسنده- Yang , Jwing-Ming صفحه 189 و 190)
17- مجله یوگا – شماره 15 صفحه 19 و 20 – استاد مایا
18- از کتاب Rig-Veda (”Knowledge of Praise”) مطرح شده در کلاس استاد مایا
19- (حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین, جلد 1- صفحه 44)
20- (حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)- نورالثقلین)
21- (حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، ثواب الاعمال)
22- (اخبار علمیفرهنگی و هنری- شبکه دوم سیما- 1382).
23- (علوم قرآنی، نویسنده: محمدهادی معرفت, صفحه 387).
24- (بحارالانوار- جلد 89- صفحه 191).
25- (مجمعالبیان- جلد 1- صفحه 81).
26- (الکافی- جلد 2- صفحه 614)
27- (وسایل الشیعه- جلد 4- صفحه 865).
28- (قرآن در احادیث اسلامی)
29- . (غررالحکم)
30- (کافی- جلد 2- صفحه 614).
31- (بحارالانوار- جلد 92- صفحه 215)
احسان زرانی