سیمای نماز

عبادت، عنوان عامی است که نمونه‌‏ها و مصداق‏هاى فراوانى را در بر می‌‏گیرد و تنها در «نماز» خلاصه نمی‌‏شود. حج، روزه، امر بمعروف و نهى از منکر، جهاد، طلب روزى حلال، خدمت به همنوعان، درس خواندن و درس گفتن، عزادارى بر شهیدان کربلا، نیکى به پدر و مادر، یتیم نوازى، پرداخت خمس و زکات و … همه و همه عبادت است. (البتّه به شرط خدایى بودن نیّت)
ولى در میان اعمال عبادى، «نماز» برجستگى و درخشندگى خاصى دارد و جلوه درخشان عبادت و پرستش خدا به حساب می‌‏آید. اوصاف نماز، فلسفه و حکمتش، فایده و آثارش، شرایط و آدابش، مکان و زمانش در آیات و روایات بسیارى آمده که پرداختن به آن‏ها طولانى خواهد شد. امّا سعى می‏کنیم بر اساس قرآن و حدیث، قطره‏اى از دریاى معارف اسلامی درباره نماز را بازگوییم.
نماز، بزرگ‏ترین عبادت و مهم‏ترین سفارش همه انبیاست.
لقمان، پسرش را به نماز توصیه می‏‌کند.(۱)

حضرت عیسى در گهواره می‌‏گوید: خدایم مرا به نماز و زکات توصیه کرده است.(۲)
رسول خدا صلى الله علیه وآله نماز را نور چشم خود می‌‏داند. «قُرَّهُ عَیْنى‏ فِى الصَّلاهِ»(۳)
نماز، فریضه‏‌اى است که خدا را به یاد انسان می‏‌آورد.(۴) و پیمان خدا با مردم است.(۵)
نماز، سیماى مکتب است. «اَلصَّلوهُ وَجْهُ دینکُمْ»(۶)
نماز، دواى تکبّر است. «وَ الصَّلاهَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ»(۷)

نماز، وسیله تشکّر و سپاس از نعمت‏هاى الهى است، عمود و پایه دین، کلید بهشت، وسیله آزمایش و شناخت مردم و محو کننده گناهان، و پاک کننده دل و جان آدمی است.
روزى پنج نوبت، با حفظ شرایط کامل نماز، در پیشگاه خدا ایستادن و نعمت‏هاى او را یاد کردن و از او حاجت و نیاز خواستن، همچون شست و شو در نهر آبى است که آلودگى‌‏ها را می‏زداید.(۸)

نماز، اوّلین سؤال در قیامت است، که اگر پذیرفته نشود، کارهاى دیگر هم مقبول نیست.
نماز، تنها عبادتى است که در هیچ حال از انسان ساقط نمی‏شود حتّى در میدان جنگ ودر شرایط اضطرار، بیمارى‏و…
نماز، اعلام بندگى در برابر خدا و زیر بار نرفتن در مقابل طاغوت‏ها و ستمگران است.
نماز، زنده نگه داشتن آیین توحیدى حضرت ابراهیم، و سنّت رسول‏اللّه ومکتب حسین‏بن‏على‏علیهما السلام است.
نماز، براى عاشقان خدا، شیرین ولى براى منافقان، تلخ و سنگین است: «وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلَّا عَلَى‏ الْخَشِعِینَ»(۹)

نماز، کوبنده شیطان و مأیوس کننده اوست. حضور در برابر آفریدگار است.
نماز هماهنگى با همه ذرّات عالم است. جهان، محراب وسیعى است که همه کائنات، در آن به تسبیح و سجود در برابر خدا مشغول‏اند. به نماز ایستادن، همراهى با همه آفریده‏ها و فرشتگان در پرستش و ذکر پروردگار است.

در اهمیت نماز، همین بس که على علیه السلام در میدان نبرد صفّین، و امام حسین علیه السلام در ظهر عاشورا دست از جنگ کشیدند و به عشق الهى، به نماز ایستادند. شخصى به حضرت على علیه السلام ایراد گرفت، امام فرمود: ما براى همین می‌‏جنگیم تا مردم، اهل نماز باشند. به سید الشهدا، در زیارتنامه‌‏اش خطاب می‌‏کنیم: گواهى می‌‏دهم که تو نماز را بر پا داشتى. «اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ اَقَمْتَ الصَّلوهَ …»

در مشکلات و اضطراب‏‌ها، یاد خداى بزرگ و استمداد از او، آرام بخش دل‏ها و راه‏گشاى انسان در سختى‏‌هاست و تکیه‏‌گاهى است که مؤمنان به خدا دارند. از این رو قرآن دستور می‌‏دهد که به وسیله «صبر» و «نماز» از خداوند یارى بطلبید.

«وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَو هِ»(۱۰)

امام صادق علیه السلام در واپسین دم زندگى خویش، همه بستگان را جمع کرد و در وصیت خویش به آنان، اهمیت نماز را یادآور شد و فرمود:
هر که نماز را سبک بشمارد، از شفاعتِ ما محروم است.
مرز میان اسلام و کفر، ترک عمدى نماز است. چگونه مسلمانى است آنکه رابطه خود با خدا را بریده و از نماز روى برتافته است.
رسول خدا فرمود: «مَنْ تَرَکَ الصَّلوهَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ کَفَرَ»(۱۱) هر که عمداً نماز را ترک کند، کفر ورزیده است.
و در کلام علوى می‌‏خوانیم که فرمود:
«مَنْ ضَیَّعَ الصَّلوهَ فَهُوَ لِغَیْرِها اَضْیَعُ»(۱۲) کسانى که نماز را سبک شمارند و آن را تباه و ضایع سازند، غیر نماز را بیشتر ضایع خواهند ساخت.

نماز، موقعیّتى است که باید در آن به خدا توجّه داشت نه دیگرى، و هر چه را از نظر دور داشت مگر خدا را. باید خداى را زنده و حاضر و ناظر بدانیم و احساس حضور در برابر آن خالق عظیم را در خویش، زنده نگاهداریم. پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله فرموده است:
همین که انسان در نماز به غیر خدا توجّه می‏‌کند، خداوند به او خطاب می‏‌کند: به چه کسى توجه می‏‌کنى؟ آیا پروردگارى جز من سراغ دارى؟
آیا جز من، مراقب و ناظرى در کار است؟
آیا به بخشنده‌‏اى جز من دل بسته‌‏اى …؟
اگر توجه به من داشته باشى، من و فرشتگانم به تو توجّه خواهیم کرد و …(۱۳)

پی‌نوشت

۱) لقمان، آیه ۱۷.
۲) مریم، آیه ۳۱.
۳) بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۷۷.
۴) طه، آیه ۱۴.
۵) کنزالعمال، ج ۷، ص ۲۷۹.
۶) فروع کافى، ج ۱، ص ۲۷۰.
۷) نهج‏ البلاغه، صبحى صالح، حکمت ۲۵۲.
۸) وسائل‏الشیعه، ج ۳، ص ۷.
۹) بقره، آیه ۴۵.
۱۰) بقره، آیه ۴۵.
۱۱) محجّهالبیضاء، ج ۱، ص ۳۰۱.
۱۲) وسائل‏ الشیعه، ج ۳، ص ۱۹.
۱۳) مستدرک‏ الوسائل، ج ۱، ص ۱۷۳.
منبع نوشته: کتاب “پرتوی از اسرار نماز ” نوشته‌ی حجه الإسلام والمسلمین قرائتی