فلسفه وضو و غسل چیست؟
* احکام شرعی دو گونه اند: 1ـ دستهای که برخی از حکمتهای آنها در قرآن و روایات اسلامی بیان شده است؛ مانند روزه که یکی از حکمتهای آن را قرآن پرهیز از گناه دانسته است (بقره، آیه183).
2ـ احکامی که در آیات و روایات اشارهای به فلسفه آنها نشده و یا دستکم به دست ما نرسیده است. در این موارد ممکن است با دلیلهای عقلی یا تجربی به بخشی از آنها پیببریم، ولی چون علم و عقل ما محدود است نمیتوانیم فلسفه کامل آن را به دست آوریم. البته این بدان معنا نیست که انجام کار را بر دانستن حکمتش مبتنی کنیم، بلکه روحیه بندگی خداوند اقتضا میکند تا فرمانبردار بیچون و چرای پروردگار خود باشیم و هر دستوری را ـ هر چند بدون آگاهی از حکمت آن ـ اطاعت کنیم و این به معنای تقلید کورکورانه نیست، چرا که فرض این است که پروردگار خود را به خوبی میشناسیم و میدانیم که هرگز فرمانی را به زیان بندهاش صادر نمیکند، بلکه تمام احکام الهی برای رساندن او به کمال و تأمین سعادت و خوشبختی او در آخرت است و هر دستوری به ما دهد، صلاح و خیر ما را در آن دیده است. همچنان که یک بیمار چون میداند پزشک معالجش خیر و صلاح او را میخواهد و در پی بهبودی بیماری اوست، داروهایی را که برایش تجویز کرده است مصرف میکند، بدون اینکه از حکمت آنها آگاهی داشته باشد (1).
درباره حکمت و فلسفه وضو و غسل نیز همه حکمتهای آنها برای ما روشن نیست، لیکن دستکم دو فایده روشن می توان برای آنها بیان کرد:
نخست: فایده بهداشتی؛ از نظر بهداشتی، شستن دستها و صورت، آن هم پنج بار در شبانه روز، اثر قابل ملاحظهای بر نظافت بدن دارد، ضمن این که تماس آب با پوست بدن در تعادل اعصاب بسیار مؤثر است.
دوّم: فایده اخلاقی و معنوی؛ از نظر اخلاقی و معنوی نیز چون این عمل با قصد قربت و برای خدا انجام میشود، اثر تربیتی دارد و به یک معنا انسان با انجام وضو از فرق سر تا قدم، در راه اطاعت خدا گام بر میدارد.
امام رضا(علیه السلام) فرمود: فرمان به وضو، برای این است که بندگان هنگام ملاقات خدا پاک باشندو دستورهای او را به کار بندند؛ از آلودگیها و نجاستها بر کنار شوند؛ علاوه بر این، وضو سبب میشود که آثار خواب و کسالت از انسان برطرف شده و قلب برای قیام در پیشگاه خدا نور و صفا یابد (2).
غسل نیز فلسفه مشابهی دارد و طهارت و پاکی بدن از آلودگیها در آن نهاده شده و مانند عبادت، سبب تقرب الهی و رشد معنویت انسان است.البته برخی میگویند: موضع خاصی در غسل نجس شده و شستن همان موضع باید کافی باشد، پس چرا همه بدن را باید شست؟
درپاسخ باید گفت:از نکاتی که دانشمندان میگویند و همچنین روایتی که از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است استفاده میشود که جنابت، همه بدن را تحت تأثیر قرار میدهد، نه موضع خاصی را، لذا شستن همه بدن لازم است (3).
این مطالب از آیه 6 سوره مائده نیز استفاده میشود: (مَا یرِیدُ اللَّهُ لِیجْعَلَ عَلَیکُم مِّنْ حَرَج وَلَـکِن یرِیدُ لِیطَهِّرَکُمْ)؛ خدا نمیخواهد برای شما مشکل ایجاد کند، بلکه میخواهد شما را پاک سازد (4). همچنین انسان وقتی در محضر بزرگی قرار میگیرد، خود را آراسته و نظیف مینماید و شرفیابی به محضر خدا به طهارت و نظافت نیاز دارد که با غسل و وضو تأمین میشود.
——————————————————————————–
1. محمدحسن نجفی، جواهرالکلام، ج26، ص38.
2. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج1، ص257؛ ناصر مکارم شیرازی، پرسش و پاسخ، ص397.
3. همان، وسائل الشیعه، ج1، ص466؛ همان، پرسش و پاسخ، ص399.