جهنم کجاست؟

الف) پهناى بهشتى که به انسان هاى پرهیزگار در قرآن وعده داده شده به اندازه پهناى آسمان ها و زمین است؛ در این صورت، جاى جهنم کجاست؟ب) در قرآن آمده است که بهشت را به متقیان نزدیک می کنیم. لطفاً توضیح دهید منظور از نزدیک کردن چیست؟

الف) خداوند متعال درباره گستره بهشت می فرماید: (وَ سارِعُوا اِلى مَغفِرَه مِن رَبِّکُمْ وجَنَّه عَرضُهَا السَّمـوتُ والاَرضُ اُعِدَّت لِلمُتَّقین)[22]؛ و شتاب کنید براى رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى که وسعت آن، آسمان ها و زمین است که براى پرهیزگاران آماده شده است. مراد از «عرض» در آیه شریف، پهنا و گستره است. در زبان عربى، هنگامی که می خواهند بگویند فلان شئ از وسعت برخوردار است. واژه «عرض» را به کار می برند.
عبارت (جَنَّهِ عَرْضُهَا السَّمواتُ وَ الاَرْضُ) کنایه از این است که بهشت از نظر گستره، به اندازه اى وسیع است که به نهایت وسعت رسیده است و یا به قدرى است که قوه واهمه بشرى از درک گستره آن ناتوان است. هر چند معاد جسمانى است و بهشتیان و جهنمیان با وجود جسمانى، پاداش و کیفر داده می شوند، ولى بهشت و جهنم ویژگى هاى این جهان مادى را ندارد، زیرا با برچیده شدن این جهان مادى و تمام کرات آسمانى و ویران شدن آنها، قیامت آغاز می شود: (یومَ تُبَدَّلُ الاَرضُ غَیرَ الاَرضِ والسَّمـوتُ وبَرَزوا لِلّهِ الو حِدِ القَهّار)[23]؛ در آن روز که این زمین به زمین دیگر و آسمان ها [به آسمان هاى دیگر] مبدّل می شود و آنان در پیشگاه خداوند واحد قهّار ظاهر می گردند؛ (اِذَا الشَّمسُ کُوِّرَت * واِذَا النُّجُومُ انکَدَرَت)[24]؛ هنگامی که خورشید در هم پیچیده شود و هنگامی که ستارگان بى فروغ شوند؛ (اِذَا السَّماءُ انفَطَرَت * واِذَا الکَواکِبُ انتَثَرَت)[25]؛ هنگامی که آسمان از هم شکافته شود و هنگامی که ستارگان پراکنده شوند و فرو ریزند.
بنابراین بهشت و جهنم در عالَم دیگرى فوق این جهان مادى است و ویژگى هاى این جهان مادى را ندارد. آن عالَم از نظر گستره به اندازه اى است که وسعت بهشت به مقدار آسمان ها و زمین است و جهنم نیز از وسعتى برخوردار است که همه گنه کاران در آن جاى می گیرند.[26]
در روایت است که پیامبراکرم(ص) و حضرت على(ع) در پاسخ این پرسش که اگر وسعت بهشت، آسمان ها و زمین است، پس دوزخ کجاست؟ فرمودند: چون شب آید، روز کجاست؟[27]
ب) منظور از «نزدیک کردن» (ازلِفَت) یعنى در پیش رویشان باشد و داخل شدنشان در آن زحمتى نداشته باشد. و این که بهشت را به آنها نزدیک می کنند، نه آنها را به بهشت، دَرک آن در شرایط این دنیا قابل تصور نیست، امّا از آن جا که اصول حاکم بر قیامت و آخرت، اصولى است که با شرایط این جهان بسیار تفاوت دارد، پس جاى شگفتى نیست.[28]
—————
[22] آل عمران، آیه 133.
[23] ابراهیم، آیه 48.
[24] تکویر، آیه 1و2.
[25] انفطار، آیه 1و2.
[26] ر.ک: المیزان، ج 4، ص 20؛ بحارالأنوار، ج 8، ص 83 و ج 66، ص 57؛ سید شریف رضى، حقایق التأویل فى متشابه التنزیل، ص 241.
[27] عبد على عروسى حویزى، تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 463؛ فضل بن شاذان قمی، الفضائل، ص 150.
[28] المیزان، ج 4، ص 32 ـ 43.