آیا نماز رایج میان مسلمانان تنها راه تشکر از خداست؟ آیا انسان نمیتواند با زبان مادری خود از خداوند تشکر کند؟
در نماز توجه قلب و تمرکز فکر بسیار سخت است، ولی وقتی با زبان مادری خود با خدایمان صحبت کنیم، توجه بسیار بالا میرود و ارتباط نزدیکی برقرار میگردد؛ پس چرا با زبان خود شکرگزاری و بندگی نکنیم؛ به طوری که خود هر دفعه به ارتباط با خدایمان آگاه شویم؟
* الف: ابراز بندگی در هیچ قالب زمانی، مکانی و زبانی محدود نمیشود، ولی با توجه به عظمت خداوند و جلال و جبروت او از یک سو و فقر وجودی آدمی از سوی دیگر، درک حقیقت بندگی معنا و مفهوم پیدا میکند.(فاطر،15)
قرآن کریم از عبودیت و بندگی تمام مخلوقات خبر میدهد (مریم،93) و میگوید همه هستی به تسبیح خداوند مشغول هستند، هر چند بیشتر انسانها از این تسبیح بیخبرند، زیرا آگاهی از نوع تسبیح موجودات، با درک و فهمی ژرف و عمیق از عالَم هستی و پس از راهیابی به عالَم ملکوت به دست میآید.
بالاتر از تسبیح موجودات، قرآن از نماز موجودات سخن به میان آورده است (نور،41). ما انسانهای معمولی، همان گونه که از چگونگی تسبیح موجودات بیخبریم، از چگونگی نماز آنها نیز آگاهی نداریم.
انسان یکی از برترین مخلوق هستی و بهرهمند از روح الهی، از نظر تکوین همانند دیگر موجودات است، ولی از آن جا که هدف آفرینش انسان، عبودیت است (ذاریات،56) خداوند از نظر تشریع نیز او را به نماز و تسبیح امر کرده است، تا به مقام عبودیت برسد.
ب: اظهار عبودیت، با هر زبان و رفتاری ممکن است، ولی پیامبر و سفیران الهی ـ که اوامر و نواهی الهی را برای بشر بازگو میکنند ـ هر یک در عصر خویش هیئتی خاص و الفاظ ویژهای را برای اظهار عبودیت، از سوی خداوند به انسانها هدیه کردهاند.
نماز، ترکیبی از اعمال و واژگان مخصوص، مطلوبترین شکل بندگی و سپاسگزاری در برابر خداوند است که به امّت اسلامی تعلیم داده شده است. توجه به رکوع، سجود، قنوت و دیگر اعمال نماز و نیز تأمّل در مفاهیم متعالی نهفته در الفاظ آن، گواه این حقیقت است که برای اظهار بندگی و سرسپردگی در آستان ربوبی هیچ عملی زیبندهتر از نماز نیست.
سوره حمد ـ که نماز بدون آن صحیح نیست ـ در برابر کل قرآن قرار گرفته است: (ولَقَد ءاتَینـکَ سَبعـًا مِنَ المَثانی والقُرءانَ العَظیم) (1) ؛ ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم.
در این آیه، قرآن با تمام عظمتش در برابر سوره حمد قرار گرفته است. نزول دوباره آن نیز شاید برای اهمیت فوقالعاده آن باشد.
در روایت است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره حمد، بر من منّتی خاص نهاد و آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد و سوره حمد از با ارزشترین ذخایر و گنجهای عرش خدا است (2).
درباره سجده از امام رضا(علیه السلام) نقل شده که میفرمایند: نزدیکترین حالت بنده به خدا، حالت سجده است (3).
اگر خداوند را دوست داریم و او را مستحق ستایش میدانیم و بهترین راه اظهار بندگی در آستان او را میجوییم، بهترین شکل اظهار بندگی در نماز تجلّی پیدا میکند، که خداوند از سر لطف و رحمت، زیباترین شیوه ستایشگری را به ما آموخته است.
ج: از سنتهای بشری این است که در هر فرهنگ و قومی نوعی از احترام کردن رایج است؛ احترام و سلام دادن یک نظامی به فرمانده خود، تکریم شایسته بزرگان در برخی از اقوام ـ که گاه با ساییدن پیشانی به خاک همراه است ـ سلام فرزند به پدر و مادر، احترام دوست به دوستش و… همه اینها متناسب با شأن و مقام آنان میباشد.
ستایش متناسب با شأن خداوند، پس از علم و آگاهی از مقام ربوبی و خشیت و حضور قلب، در قالب نماز تجلی مییابد. انسانی که عبادت را از روی نیاز و اشتیاق به جا میآورد و خود را وامدار حضرت حق میداند، هرگز در تعلیم نماز و فهم معانی آن ملول نمیشود.
تشنه دیدار دوست راه نپرسد که چند *** کشته شمشیر عشق حال نپرسد که چون
———————————————————-
1. حجر،آیه87.
2. صدوق، امالی، ص175.
3. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج2، ص1252.