قرآن دو نزول دفعى و تدریجى دارد؛ پرسش این است، با این که نزول دفعى بر قلب مبارک پیامبر(ص) واقع شده، پس چرا بعضى اوقات از پیامبر(ص) چیزى سؤال می شد و ایشان منتظر وحى الهى می شدند؛ اساساً با وجود نزول دفعى، به نزول تدریجى چه نیازى بود، مگر حکم قبلى، در سینه پیامبر(ص) نبود؟
براى روشن شدن پاسخ به چند نکته اشاره می شود:
1. درباره تعداد نزول قرآن کریم اختلاف نظر است. بیشتر دانشوران اسلامی معتقدند قرآن کریم دو نزول داشته است؛ نزول دفعى و نزول تدریجى. برخى دانشوران اسلامی معتقدند قرآن کریم یک نزول بیشتر نداشته و آن نزول تدریجى است.[4]
2. نزول دفعى چندگونه تبیین شده است: یکى نزول قرآن از جهان بالا به بیت المعمور، دیگر فرود حقیقت قرآن به صورت اجمالى بر قلب پیامبر اکرم(ص) .
3. پیامبر اکرم(ص) به آن چه که به صورت نزول دفعى فرود آمد، مکلف نبود؛ همان گونه که بسیارى از چیزها را به علم غیب می دانست، ولى مکلف نبود طبق آنها عمل کند. طبق آیه: (وقُلِ اعمَلُوا فَسَیرَى اللّهُ عَمَلَکُم ورَسولُهُ والمُؤمِنونَ )[5] پیامبر(ص) هر آن چه دیگران انجام می دهند آگاه است، ولى به این عمل نمی کند و می فرماید: من با شاهد و سوگند میان شما داورى می کنم.[6]
4. چون آیات قرآن به صورت تفصیلى بر پیامبر نازل نشده بود و پیامبر بر آن چه با نزول دفعى می دانست مکلف نبود، منتظر وحى الهى و نزول تدریجى بود. پس به نزول تدریجى نیاز بود.
—————
[4] ر.ک: محمد هادى معرفت، علوم قرآنى، ص 69 و المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوى همدانى، ج 14، ص 327.
[5] توبه، آیه 105.
[6] شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 18، ص 169.