با توجه به مختلف بودن گواهان عدل الهى در قیامت؛ مانند خداوند متعال، پیامبر اکرم(ص)، زمین، زمان، اعضا و جوارح و … ، چرا انسان به این همه گواهان نیاز دارد؟ مگر خداوند متعال، به تنهایى نمی تواند، گواه باشد؟ در کتابى خوانده ام: «انسان طورى خلق شده است که نیاز به این همه گواهان دارد»!
بدون شک گواهى خداوند متعال، به تنهایى براى همه چیز و همه کس کافى است و نیازى به شاهدان دیگر نیست، زیرا او به همه چیز آگاه است.
ولى وجود گواهان متعدد از جهات دیگرى حائز اهمیت است:
1. طولى بودن گواهان: علوّ ذات خداوند متعال و قدوسیت او اقتضا دارد که موجودات رتبه به رتبه و پشت سر یکدیگر نسبت به او قرار داشته باشند. بنابراین برتر و بالاتر در رأس همه آنها، قبل از هر کس، خداوند که عالم الغیب و شهادت است، ناظر بر همه اعمال و نیات ماست و دیگران به اذن او گواهى بر اعمال می دهند.
2. جنبه کیفر داشتن برخى از گواهان؛ مثلا اعضاى بدن هر انسانى، آثار اعمالى را که در تمام طول عمر انجام داده، بر ضد او گواهى می دهند و بدین وسیله آن عضو، وسیله کیفر و عذاب او می شود.[14]
3. وجود گواهان متعدد جنبه قراردادى و مأموریت ادارى ندارند، تا سؤال شود چرا این همه گواه براى یک عمل قرار داده شده است، بلکه اینها، یک سلسله واقعیت هاى عینى و خارجى است که در آخرت ظهور پیدا می کند؛ توضیح این که اعمال ما هر چه باشد در اعضاى پیکر ما اثر می گذارد و پوست تن ما هم چون نوارى است که آثار یک عمر عمل ما را در خود ضبط می کند؛ هم چنین محیط ما و زمینى که بر آن هستیم و زمانى که در آن زندگى می کنیم، همه آثار ما را در خود حفظ می کنند.
حضور فرشتگان یا شاهدان ارواح پاک انبیا و اوصیا نیز یک واقعیت است که از قدرت و عظمت روحى شان سرچشمه می گیرد. حضور خداوند متعال نیز در همه جا و در هر زمان و مکان واقعیتى غیر قابل انکار است؛ بنابراین تعدد گواهان واقعیتى است که در دنیا وجود دارد و در قیامت نیز ظهور پیدا می کند. قرآن مجید نیز این واقعیت را به ما گوشزد می کند، تا با خود بیندیشیم و از انجام عمل زشت در برابر این همه شاهد و گواه شرم نماییم و این خود نوعى اثر تربیتى در انسان دارد.[15]
—————
[14] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 391 ـ 394؛ ج 19، ص 546؛ ج 20، ص 256 ـ 258؛ ج 22، ص 40.
[15] ر.ک: ناصر مکارم شیرازى، پیام قرآن، ج 6، ص 169 ـ 170.