وحى چیست؟
وحى چیست؟
کلمه «وحى» و مشتقات آن در لغت به معانى متعددى آمده است، که همه آن معانى در دو چیز مشترکند: آگاهى پنهانى و آگاهى سریع و فورى.
در قرآن کریم کلمه وحى و مشتقات آن 86 بار به کار رفته است. البته مفاهیم دیگرى که مفهوم وحى از آنها استفاده می شود، در قرآن آمده است؛ مانند: روح،[1]تکلیم،[2] القاء،[3] انزال،[4] تنزیل.[5] در قرآن کریم واژه وحى به چند معنا به کار رفته است:
1. اعمال تکوینى موجودات؛ یعنى قوانین و احکامی که در نهاد یکایک موجودات نهاده شده است و آنها طبق آن قوانین به وظایف تکوینى خود عمل می کنند. (… واَوحى فى کُلِّ سَماء اَمرَها)؛[6] … و وظیفه هر آسمانى را بر عهده آن نهاد.
2. فرمان خدا به فرشتگان؛ (اِذ یوحى رَبُّکَ اِلَى المَلَـئِکَهِ اَنّى مَعَکُم)؛[7] هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحى کرد که من با شما هستم.
3. درک غریزى: فعالیت هاى غریزى حشرات را قرآن وحى می نامد. (واَوحى رَبُّکَ اِلَى النَّحل …)؛[8] پروردگار تو به زنبور عسل وحى کرد … .
4. الهام؛ القائات قلبى که از ناحیه خداوند به برخى بندگان می شود، قرآن وحى می نامد … (واَوحَینا اِلى اُمِّ موسى …)؛[9] به قلب مادر موسى الهام کردیم … . (واِذ اَوحَیتُ اِلَى الحَوَارِیّین …)؛[10] و هنگامی که به حواریون وحى کردیم … .
5. اشاره سریع؛ (فَخَرَجَ عَلى قَومِهِ مِنَ المِحرابِ فَاَوحى اِلَیهِم اَن سَبِّحوا بُکرَهً وعَشیـّا )؛[11]پس [زکریا]با قومش از محراب بیرون آمد و با اشاره سریع و مرموز به آنان فهماند که در صبح و شام خدا را تسبیح کنند.
6. وسوسه هاى شیطان؛ (وکَذلِکَ جَعَلنا لِکُلِّ نَبِىّ عَدُوًّا شَیـطینَ الاِنسِ والجِنِّ یوحى بَعضُهُم اِلى بَعض زُخرُفَ القَولِ غُرورًا )؛[12] و این چنین در برابر هر پیامبرى دشمنى از شیطان هایى از انس و جن را قرار دادیم و سخنان فریبنده و پوچ را براى فریفتن مردم به طور سرّى به یک دیگر می گفتند.
7. ارتباط پیامبر با خدا؛ فرمانى که پیامبران بزرگ از سوى خدا براى به رشد و کمال رساندن انسان ها دریافت می کنند، قرآن وحى می نامد. به این نوع وحى، وحى رسالى می گویند. (فَاَوُحى اِلى عَبْدِه ما اَوْحى)؛[13] پس وحى کرد به بنده اش آن چه را که باید وحى می کرد.[14] هنگامی که در بحث نبوت از وحى سخن به میان می آید، معناى اخیر مراد است و وحى در اصطلاح همین معناى اخیر است.
وقتى خدا می‌خواهد مطلبى را به پیامبران بفهماند،از راهى که براى ما قابل درک نیست پیامش را به آنان منتقل می‌کند. در واقع براى دریافت سخن خدا بین او و پیامبرانش ارتباطى معنوى ایجاد می‌شود،که به این ارتباط وحى می‌گویند:[15]
علامه طباطبایى، که یکى از بزرگ‌ترین مفسران جهان اسلام و تشیع است در کتاب تفسیر المیزان در تعریف وحى می‌نویسد: «وحى القاى معنا [و فهماندن آن]به کسى است که باید پیام را دریافت کند (پیامبر)؛ به گونه‌اى که دیگران از دریافت آن پیام عاجز و ناتوان باشند».[16]
—————
[1] شورا، آیه 52.
[2] نساء، آیه 164.
[3] مزمل، آیه 5.
[4] بقره، آیه 4.
[5] سجده، آیه 2.
[6] فصلت، آیه 12.
[7] انفال، آیه 12.
[8] نحل، آیه 68.
[9] قصص، آیه 7.
[10] مائده، آیه 111.
[11] مریم، آیه 11.
[12] انعام، آیه 112.
[13] نجم، آیه 10.
[14] عبدالله نصرى، مبانى رسالت انبیا در قرآن، ص 186 ـ 190 و محمود رامیار، تاریخ قرآن، ص 77 ـ 90.
[15]. وحى در لغت به معناى اشاره سریع و آن‌چه در متن آمده معناى اصطلاحى وحى است. ر.ک: حسین جوان آراسته، درسنامه علوم قرآنى، بخش دوم، فصل اول و آیه الله معرفت، التمهید فى علوم القرآن، ج 1، ص 7.
[16]. المیزان، ج 12، ص 292.