با توجه به آیه شریفه 15 سوره محمّد، مراد از نهرهایى از آب و شیر و عسل چیست؟ منبع و ابتداى جریان آنها کجاست؟ این نهرها به کجا منتهى می شوند؟
باغ ها، چشمه ها و سایر نعمت هاى بهشتى براى ساکنان این جهان محدود ـ که در برابر عالم پس از مرگ فوق العاده کوچک است ـ با هیچ بیانى قابل توصیف نیست؛ همان گونه که اگر بچه اى که در عالم جنین است، عقل و هوش می داشت، هرگز نمی شد نعمت هاى این دنیا را براى او توضیح داد، جز با آوردن مثال هاى ناقص و کم رنگ! این مثال ها تنها شبحى از آن جهان را در ذهن مردم این جهان ترسیم می کند.
فرق نعمت هاى بهشتى و دنیایى این است که نعمت هاى بهشتى، همیشگى و جاودانى هستند و هیچ گاه آفت و بلایى باعث فساد و نابودى آنها نمی شود و هرگز زیانى را متوجه مصرف کنندگان خود نمی نمایند.
جزئیات نعمت هاى بهشتى؛ مثلا این که نهرها از کجا آمده اند و به کجا ختم می شوند، چیزى نیست که بتوان درباره آنها، با الفاظ روزمره زندگى دنیا سخن گفت و تنها خداوند از آنها آگاه است. در برخى روایات در ذیل آیه 6 سوره انسان آمده است که این چشمه از خانه پیامبر اسلام(ص) صادر می شود و به خانه هاى پیامبران و مؤمنان جارى می شود.[84]
همان گونه که نهرهاى دنیا سرچشمه هایى دارد که آب از آنها می جوشد، در بهشت نیز ممکن است چنین باشد. قرآن، نام چند چشمه از قبیل: کوثر، تسنیم، سلسبیل و … را بیان کرده که قبلا نیز بیان شد؛ احتمال دارد منبع نهرهاى بهشتى این چشمه ها باشد. ممکن است نهرهاى «آب» اشاره به رفع تشنگى، نهر «شیر» اشاره به منبع تغذیه و نهر «عسل» اشاره به لذت و قوت آفرینى آن باشد.[85]
—————
[84] شیخ صدوق، امالى، ص 260.
[85] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 21، ص 442، ج 1، ص 148، ج 8، ص 264؛ حبیب الله احمدى، پژوهشى در علوم قرآنى، ص 260 ـ 264.