منظور از «جنتان» در سوره هاى سبأ و رحمن چیست؟
این کلمه مبارک در سه جاى قرآن آمده است:
1. (لَقَدْ کَانَ لِسَبَإ فِى مَسْکَنِهِمْ ءَایهٌ جَنَّتَانِ عَن یمِین وَ شِمَال)[41]؛ براى قوم سبا در محل سکونتشان نشانه اى[ از قدرت الهى]بود، دو باغ [عظیم و گسترده] از راست و چپ [با میوه هاى فراوان]. مقصود از جنتان در این آیه، دو باغ و مزرعه حاصل خیزى است که قوم سبأ، با ساختن سدى بزرگ در میان کوه هاى آن ناحیه به وجود آورده بودند و این دو مزرعه، در دو طرف رود بود که از آن سد جارى می شد.[42]
2. (وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّه جَنَّتانِ)[43]؛ و براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشت است. مفسّران، براى واژه «جنتان» در این آیه، حدود هشت معنا ذکر کرده اند که در ذیل فقط تفسیرى را که علامه طباطبائى ترجیح داده اند، ذکر می کنیم:
مراد از جنتان، دو بهشت است که بهشت اوّل به سبب پاداش اعمال و بهشت دوم به خاطر تفضل به بهشتیان داده می شود؛ چنان که در آیه 38 سوره نور آمده: (لِیجْزِیهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُواْ وَ یزِیدَهُم مِّن فَضْلِه)؛ [هدف این است] که خداوند، پاداش بهترین اعمال آنها را بدهد و از فضلش بر آن بیفزاید.[44]
3. (وَ مِن دُونِهِمَا جَنَّتَان)[45]؛ و پایین تر از آنها دو بهشت دیگر است.
براى «جنتان» در این آیه دو تفسیر ذکر شده است: 1. علاوه بر دو بهشتى که در آیه 38 سوره نور وصف شده، دو بهشت دیگر نیز هست که هر چند محتوا و نعمت هایى که در آنهاست، شبیه دو بهشت اوّل است، ولى از نظر درجه فضل و شرف، پایین تر از آن دو است.
دو بهشت اوّل، مخصوص اخلاص پیشگان و دو بهشت بعدى مخصوص مؤمنانى است که درجه ایمانشان پایین تر از درجه ایمان اهل اخلاص است.
2. جنتان، یعنى علاوه بر آن دو بهشت که براى اهل اخلاص بود، دو بهشت دیگر براى همان مؤمنان است که براى تنوع، در میان این باغ هاى بهشتى در گردشند. علامه طباطبائى(ره) با توجه به لحن آیات و با استفاده از آیات سوره واقعه که اهل بهشت را دو صنف می کند، تفسیر اوّل را ترجیح داده است.[46]
—————
[41] سبأ، آیه 15.
[42] تفسیر نمونه، ج 18، ص 57.
[43] الرحمن، آیه 46.
[44] المیزان، ج 15، ص 109.
[45] الرحمن، آیه 62.
[46] المیزان، ج 15، ص 110.