خدای متعال در کلام خود میفرماید: «و اعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئا» (1) ترجمه: خدا را بپرستید و هیچ چیزی را-در عبادت-شریک او قرار مدهید) و ظاهر این کلام نهی از پرستش معمولی بتها است چنانکه میفرماید: «فاجتنبوا الرجس من الاوثان » (2) ترجمه:دوری گزینید از پلیدیها که بتها باشند) .
ولی با تامل و تحلیل معلوم میشود که پرستش بتها برای این ممنوع است که خضوع و فروتنی در برابر غیر خدا است و بت بودن معبود نیز خصوصیتی ندارد چنانکه خدای متعال اطاعت شیطان را عبادت او شمرده میفرماید: «الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لا تعبدوا الشیطان » (3) ترجمه:آیا فرمان ندادم به شما ای بنی آدم که شیطان را مپرستید) .
و با تحلیلی دیگر معلوم میشود که در طاعت و گردن گذاری انسان میان خود و غیر فرقی نیست و چنانکه از غیر نباید اطاعت کرد از خواستهای نفس در برابر خدای متعال نباید اطاعت و پیروی نمود چنانکه خدای متعال اشاره می کند: «افرایت من اتخذ الهه هواه » (4) ترجمه:آیا دیدی کسی را که هوای نفس خود را خدای خود قرار داده) .
و با تحلیل دقیق تری معلوم میشود که اصلا بغیر خدای متعال نباید التفات داشت و از وی غفلت نمود زیرا توجه بغیر خدا همان استقلال دادن باو و خضوع و کوچکی نشان دادن در برابر اوست و این ایمان روح عبادت و پرستش میباشد خدای متعال میفرماید: «و لقد ذرانا لجهنم کثیرامن الجن و الانس تا آنجا که میفرماید: اولئک هم الغافلون » (5) ترجمه:سوگند میخورم ما بسیاری از جن و انس را برای جهنم آفریدیم-تا آنجا که میفرماید:آنان همان غفلت کنندگان-از خدا-هستند) چنانکه ملاحظه میشود از آیه کریمه: «و لا تشرکوا به شیئا» ابتدائا فهمیده میشود اینکه نباید بتها را پرستش نمود و با نظری وسیعتر اینکه انسان از دیگران بغیر اذن خدا پرستش نکند و با نظری وسیعتر از آن اینکه انسان حتی از دلخواه خود نباید پیروی کند و با نظر وسیعتر از آن اینکه نباید از خدا غفلت کرد و بغیر او التفات داشت.
همین ترتیب یعنی ظهور یک معنای ساده ابتدائی از آیه و ظهور معنای وسیعتری بدنبال آن و همچنین ظهور و پیدایش معنائی در زیر معنائی در سرتاسر قرآن مجید جاری است و با تدبر درین معانی معنای حدیث معروف که از پیغمبر (ص) ماثور و در کتب حدیث و تفسیر نقل شده است: «ان للقرآن ظهرا و بطنا و لبطنه بطنا الی سبعة ابطن » روشن میشود. (6)
بنابر آنچه گذشت قرآن مجید ظاهر دارد و باطن (یا ظهر و بطن) که هر دو از کلام اراده شده اند جز اینکه این دو معنی در طول هم مرادند نه در عرض همدیگر نه اراده ظاهر لفظ اراده باطن را نفی میکند و نه اراده باطن مزاحم اراده ظاهر میباشد.
پی نوشتها:
1- سوره نساء آیه 36
2- سوره حج آیه 30
3- سوره یس آیه 60
4- سوره جاثیه آیه 23
5- سوره اعراف آیه 179.
6- تفسیر صافی مقدمه 8 و سفینه البحار ماده بطن
منبع : قرآن در اسلام , طباطبائی ، سید محمد حسین