در تفسیر فرات الکوفى، حدیثى متفاوت در شأن شب قدر نقل شده است: امام صادق علیه السلام در تفسیر سوره قدر می فرماید: إِنَّآ أَنزَلْنهُ فِى لَیْلَهِ الْقَدْرِ
مقصود از «لیله» فاطمه علیها السلام است و منظور از «القدر» خداوند است، پس هر که حق فاطمه را بشناسد، شب قدر را درک کرده است و همانا او فاطمه نامیده شد چون مردم از کسب معرفت حقیقى او باز مانده اند.
و گفته خداوند: وَ مَآ أَدْرَیکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ* لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مّنْ أَلْفِ شَهْرٍ
مقصود این است که او بهتر از هزار مؤمن است که فاطمه مادر مؤمنان می باشد.
و تَنَزَّلُ الْمَلئِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیهَا
«ملائکه» مؤمنان عالمی هستند که داراى دانش خاندان و اهل بیت نبوّتند. «روح» جان پاک و قدسى فاطمه علیها السلام است.
و بِإِذْنِ رَبّهِم مّن کُلّ أَمْرٍ* سَلمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
یعنى تا هنگامی که حضرت حجت قائم آل محمد علیه السلام ظهور نماید.
و نیز فرمود: بِإِذْنِ رَبّهِم مّن کُلّ أَمْرٍ
أَىْ بِکُلِّ أَمْرٍ إِلى مُحَمَّدٍ وَ عَلِىٍّ سَلامٌ. «1» فرشتگان برنامه هر امرى و رخدادى را بر محمد صلى الله علیه و آله و على علیه السلام تسلیم میکنند و در سلامت و رحمت، امور را تا دمیدن سحرگاهان؛ تقدیر و تحکیم مینمایند.
مناسب با روایت فوق در تشریح محور بودن فاطمه و باب معراج وحى و نبوّت، حدیثى از عبداللّه بن عجلان سکونى است که می گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمود:
خانه على و فاطمه از غرفه هاى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است و سقف خانه آنها عرش پروردگار، و در دل خانه آنها روزنهاى به عرش است که وحى فرشتگان از آنجا فرود می آید. در شب و روز و در هر ساعت و پلک بر هم زدن، فوج فوج فرشتگان بدون وقفه فرود می آیند و بالا می روند. خداوند تبارک و تعالى آسمانها را براى ابراهیم گشود تا چشمش به عرش افتاد و قدرت نظر کردن او را افزون کرد. خداوند نیروى دید محمد و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را افزایش داده که عرش را در میان خانه خود مشاهده می کردند؛ و براى آنها سقفى جز عرش نبود، و خانههاى آنها سقفش؛ عرش رحمان است و محل عروج دسته دسته بدون توقّف فرشتگان و روح می باشد. هر یک از خانه هاى اهل بیت علیهم السلام خانواده معراج ملائکه است. به دلیل آیه: تَنَزَّلُ الْمَلئِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبّهِم مّن کُلّ أَمْرٍ* سَلمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ گفتم: مّن کُلّ أَمْرٍ (از هر امرى) فرمود: به کل امر (براى همه امرى). گفتم: اینگونه نازل شده فرمود: آرى. «1» لیله القدر یک شب است. «ه» در «لیله» دلالت بر وحدت می کند و در طول هر سال یک شب است. سپس خداوند یک شب را از شبهاى ماه رمضان را بر شبهاى هزار ماه دیگر برترى داد و آن را شب قدر نامیده است.
شب در مسائل معنوى جایگاه ویژه اى دارد. پروردگار براى اهداى تورات، حضرت موسى علیه السلام را به مناجات شبانه فرا خواند. قرآن، زمان مناسب براى استغفار و تهجّد را، هنگام سحرگاهان بر می شمرد.
عروج پیامبر صلى الله علیه و آله به آسمان هنگام شب بوده است و پیامبر مأمور شد که مناجات و عبادتهاى شبانه داشته باشد. حتى خداوند چند بار به شب سوگند یاد کرده است. از این رو بیشتر کرامات و ارتباطات و راز و نیاز مخلوقات با خالق خویش، شب هنگام است؛ زیرا در شب بیشتر مردم از امور دنیوى فراغت دارند، بیشتر به یاد پروردگارشان هستند. فضیلت عبادت و نیایش در آن، نیز از اعمال عبادى روز، افزونتر است.
رمز تقارن شب تقدر بشر با شب نزول قرآن، شاید این مطلب باشد که سرنوشت بشر وابسته به قرآن است. اگر اهل قرآن باشند نیکبخت و گرنه نگون بخت می گردند.
ابوذر غفارى می گوید:
به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کردم؛ اى پیامبر خدا! آیا شب قدر همان شبى می باشد که در عهد انبیا علیهم السلام نیز امر بر آنان نازل می شده است و پس از رحلت آنان، امر در آن شب تعطیل شده است؟ حضرت فرمود: خیر، شب قدر تا روز قیامت باقى است. «2»
اصبغ بن نباته از حضرت على علیه السلام روایت نموده که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به من فرمود:
یا على! آیا میدانى معنى شب قدر چیست؟ عرض کردم: نه، اى رسول خدا! پس حضرت فرمود: خداوند تبارک و تعالى آنچه در آن شب، تقدیر و سرنوشتِ انسان تا روز قیامت خواهد بود، تحکیم و اندازهگیرى نموده است و در آنچه خداى عز و جل به ولایت تو و ولایت امامان از نسل تو تا روز قیامت، فرمان داده است. «3»
بیان حقیقت باطنیّه شب قدر در الفاظ و جملات نمی گنجد؛ همانگونه که تحدید به زمان و مکان و عدد در حدّ اشاره، براى درک محدود انسان است. لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مّنْ أَلْفِ شَهْرٍ شب قدرى که برتر و بهتر از هزار ماه است. با اینکه شب قدر در هر سال یک مرتبه است و هزار ماه هشتاد و چهار سال می شود. خداوند نفرمود: شب قدر بهتر از هشتاد و چهار سال است؛ نکته اش این است: مقصود حق، تحدید به حدّ معیّنى نیست و فضیلت شب قدر از ابتدا تا انتهاى این جهان از همه اوقات دیگر بیشتر است. ولى چون هزار، عدد کاملى است کنایه از کلّ روزهاست. بنابراین هزار، عدد کاملى است و تنها رمزى است که اگر تا آخر جهان، عمر و زندگى انسان بدون کسب کمالى معنوى سپرى شود هیچگونه ارزشى ندارد، چه رسد به اینکه آن عمر در راه ستم کردن به دیگران یا در مسیر شیطان باشد. هزار ماه، کنایه از تمامی مخلوقات است و شب قدر اشاره به کاملترین و برترین موجودات، حضرت ختمی مرتبت صلى الله علیه و آله که در حقیقت مظهر لیله القدر است و پس از ایشان اهل بیت معصومین علیهم السلام به ویژه حضرت بقیه اللّه الاعظم علیه السلام می باشند. خداوند هزار و یک اسم دارد که در شب قدر، همه آن اسماى اعظم الهى، در نبىّ گرامی صلى الله علیه و آله تجلّى کرده است.
پی نوشت:
(1)- تفسیر فرات الکوفى: 581، حدیث 746؛ بحار الأنوار: 36/ 145، باب 39، حدیث 116.
(2)- بحار الأنوار: 25/ 97، باب 3، حدیث 71؛ تأویل الآیات الظاهره: 792؛ تفسیر البرهان: 10/ 354، سوره قدر.
(3)- بحار الأنوار: 94/ 18، باب 53، حدیث 38؛ معانى الأخبار: 315، حدیث 1.
منبع: تفسیر و شرح صحیفه سجادیه،شیخ حسین انصاریان, ج11، ص: 247