جمع آوری خمس در سیره امامان شیعه

امام صادق (ع) و محاسبه وکیل خودشخصی می‏گوید: دیدم امام صادق (ع) از وکیل خود حساب می‏کشید. وکیل پیوسته می‏گفت: به خدا سوگند من خیانت نکردم، من خیانت نکردم .امام (ع) به او فرمود: خیانت کردن و ضایع کردن تو مال مرا برای من مساوی است ؛ چون شر و زیان خیانت به خودت بر می‏گردد. (به من زیانی نمی‏رسد)…387از آنچه گذشت بخوبی روشن می‏شود که امام صادق (ع) وکلای مالی داشته است که مورد اعتماد آن حضرت بوده‏اند و اگر هم یکی ازآنان مرتکب خلافی می‏شد، او را محاسبه و محاکمه می‏کرد.فرستادن خمس از خراسان برای امام صادق (ع)از خراسان نیز برای حضرت خمس اموال فرستاده می‏شد که به عنوان نمونه به یک مورد اشاره می‏شود: قطب رواندی از داوود بن کثیر رقی نقل کرده است که شخصی خراسانی به نام ابوجعفر به نمایندگی از طرف امام صادق (ع) وارد خراسان شد و مردم در اطراف او گرد آمدند و از وی درخواست کردند اموال و اشیایی تحویل او دهند که به محضر امام برساند…388.وکلای امام هفتم (ع)1- عبدالله بن جندب بجلی‏شیخ طوسی می‏نویسد: او وکیل امام هفتم و امام هشتم (ع) بود. 3892- یونس بن یعقوب بن قیس‏او وکیل امام هفتم (ع) بود و در زمان امام هشتم از دنیا رفت. 3903- عثمان بن عیسی‏وی وکیل امام هفتم بود .4- مفضل بن عمرمفضل بن عمر (در بحث وکلای امام صادق (ع) به طور مختصر به شخصیت و عظمت وی اشاره شد) نیز یکی دیگر از وکلای امام هفتم (ع) بود که در این باره به دو حدیث بسنده می‏شود: 1- هشام بن احمر گفت: اموالی را برای امام هفتم (ع) به مدینه بردم. حضرت فرمود: آن را به نزد مفضل بن عمر برگردان. من هم آن اموال را در خانه مفضل بردم و تحویل او دادم. 3912- در حدیث دیگری آمده است که موسی بن بکر گفت: در خدمت امام هفتم (ع) بودم، هر چه اموال خدمت حضرت می‏آوردند از طرف مفضل بود و چه بسا گاهی می‏دیدم مردی چیزی می‏آورد و امام (ع) قبول نمی‏کرد و می‏فرمود: آن را نزد مفضل ببرید. 392علی بن یقطین و خمس اموال همان گونه که در بحث خمس، پشتوانه مالی شیعیان یادآور شدیم حکومتهای وقت برای تضعیف نیروهای مبارزه شعیه همیشه آنها در در فشار اقتصادی قرار می‏دادند که دوران حکومت هارون نیز از این برنامه کلی مستثنا نبود. زیرا او با قبضه بیت‏المال مسلمانان و صرف آن در راه هوسرانیها و تجمل پرستیهای خود و اطرافیانش، شیعیان را از حقوق خود محروم کرده بود و از این راه نیروهای آنان را تضعیف می‏کرد.علی بن یقطین از چهره‏هایی است که با کمکهای مادی خود شیعیان را تقویت می‏کرد و این یار وفادار و صمیمی پیشوای هفتم به رغم کارشکنیهای مخالفان شیعه اعتماد هارون را جلب نموده و وزارت او را در کشور پهناور اسلامی به عهده گرفته بود و بخوبی به این مطلب توجه داشت و با استفاده از تمام امکانات از هر کوششی در حمایت و پشتیبانی از شیعیان دریغ نمی‏ورزید، مخصوصاً در تقویت بنیه مالی و رساندن خمس اموال خود (که در مجموع مبلغ قابل توجهی را تشکیل می‏داد) به پیشوای هفتم کوشش می‏کرد که گاهی بالغ بر صد هزار تا سیصد هزار درهم برای حضرت فرستاد. 393او که با موافقت امام کاظم (ع) وزارت هارون را پذیرفت، بعدها نیز چندین بار خواست استعفا نماید، 394 ولی امام او را از این تصمیم منصرف کرد. 395چرا که وزارت علی بن یقطین چتر حمایتی برای شیعیان بود و هدف امام از تشویق او به تصدی این منصب حفظ جان و مال و حقوق شیعیان و کمک به نهضتهای سری آنان بود.علی بن یقطین به طور سری خمس اموال خود را به حضور پیشوای هفتم می‏فرستاد و گاهی در شرایط خطرناک اموالی برای آن حضرت می‏فرستاد. دو نفر از یاران او نقل می‏کنند که روزی علی بن یقطین ما را احضار کرد و اموال و نامه‏هایی به ما داد و گفت دو مرکب سواری بخرید و از بیراهه بروید و این اموال و نامه‏ها را به امام ابی الحسن (ع) (حضرت کاظم) برسانید. به طوری که کسی از وضع شما آگاه نشود.این دو نفر می‏گویند به کوفه آمدیم و مرکب سواری خریدیم و توشه راه تهیه نمودیم و از بیراهه حرکت کردیم تا آن که به سرزمین «بطن الرمه» رسیدیم. چار پایان را بستیم و برای آنها علوفه گذاشتیم و برای صرف غذا نشستیم. در این هنگام سواره‏ای همراه شخصی دیگر، نمایان گردید. وقتی نزدیک شد، دیدیم امام کاظم (ع) است، از جا برخاسته سلام کردیم و اموال و نامه‏ها را تحویل دادیم. در این هنگام امام نامه‏هایی را بیرون آورد و به ما داد و فرمود: اینها جواب نامه‏های شماست…396خمس اموال شطیطه و شیعیان نیشابور برای امام هفتم (ع)از نیشابور نیز گروهی از شیعیان خمس اموال خود را خدمت امام هفتم موسی بن جعفر (ع) فرستادند که یک نمونه از نظر خوانندگان گرامی می‏گذرد.علی بن راشد گوید: گروهی از شیعیان نیشابور گردهم آمدند و محمد بن علی نیشابوری را به عنوان نماینده خود برگزیدند و سی هزار دینار و پنجاه هزار درهم و مقداری لباس به او دادند که خدمت امام هفتم (ع) ببرد.شطیطه نیز که زنی با ایمان بود، یک درهم سالم و پارچه‏ای از پنبه که به دست خود آن را رشته بود و به اندازه چهار درهم ارزش داشت، آورد… سپس آنها را با سؤالاتی که نوشته بودند، به محمد بن علی دادند که خدمت امام هفتم ببرد…397 از این مطلب بخوبی روشن می‏شود که شیعیان در زمان آن حضرت خمس اموال خود را برای آن بزرگوار می‏بردند.جمع آوری بیت‏المال توسط امام هفتم (ع)گرچه حکومت و قدرت ظاهری در دست هارون بود اما حکومت او فقط بر تن‏ها بود و در دلهای مردم جا نداشت و حکومت بر دلها و قلبها از آن پیشوای هفتم بود و در پرتو محبوبیت گسترده آن حضرت در افکار عمومی مسلمانان مبارز و روشن‏بین خمس اموال خود و دیگر اموال متعلق به بیت المال را به محضر آن حضرت می‏فرستادند و این معنا بر هارون پوشیده نبود؛ زیرا او از طریق جاسوسان خویش گزارشهایی دریافت می‏کرد مبنی بر این که از چهار گوشه کشور پهناور اسلامی، اموال و وجوه اسلامی به سوی امام موسی بن جعفر(ع) سرازیر می‏گردد، به طوری که او صندوق بیت‏المال تشکیل داده است. 398برای این که به حجم وجوهی که از نقاط مختلف به حضور امام ارسال می‏شد پی ببریم، کافی است به ارقام زیر توجه کنیم: هنگام شهادت امام کاظم (ع) مبلغ هفتاد هزار دینار نزد زیاد بن مروان قندی و مبلغ سی هزار دینار تحویل علی بن ابی حمزه (دونفر از نمایندگان) آن حضرت بود.علاوه بر اینها مبلغ سی هزار دینار و شش کنیز در تحویل عثمان بن عیسی رواسی، نماینده امام در مصر بود، که نقل شده است پس از شهادت امام هفتم (ع)، علی بن موسی الرضا (ع) کسی نزد زیاد قندی و عثمان بن عیسی فرستاد و پیغام داد اموالی که از پدرم نزد شما مانده است برای من بفرستید. 399خلاصه این که اموال فراوانی به سوی امامان معصوم (ع) برده می‏شد، به گونه‏ای که آتش کینه خلفا در سینه آنها شعله‏ور می‏شد و این مطلبی است که از برخورد آنان با ائمه معصومین (ع) بخوبی معلوم می‏شد که یک نمونه آن از نظرتان می‏گذرد.مرحوم علامه مجلسی می‏نویسد: امام هفتم موسی بن جعفر (ع) فرمود: «هنگامی که مرا نزد هارون بردند، به من گفت: ای موسی بن جعفر! آیا به سوی دو خلیفه اموال برده می‏شود؟»400جمع آوری خمس توسط وکلای امام هشتم (ع)امام هشتم (ع) نیز مانند پدران خود برای گرفتن خمس وکلایی منصوب کرده بود که نام چند نفر از نظرتان می‏گذرد:صفوان بن یحیی‏او وکیل امام رضا (ع) و امام جواد (ع) بود. 401یونس بن عبدالرحمن‏وی نیز وکیل و از خواص اصحاب حضرت رضا (ع) بود. 402محمد بن سنان 403عبدالله بن جندب‏او همان گونه که گذشت از وکلای امام هفتم بوده است. 404نصربن قابوس لخمی او وکیل امام صادق و موسی بن جعفر و امام هشتم (ع) در زمان آنان بود. 405جمع آوری خمس در زمان امام جواد (ع)بی شک حضرت جواد الائمه (ع) مانند سایر ائمه معصومین (ع) در نقاط مختلف جهان پیروان و ارادتمندانی داشته است. از این رو، وکالت و نصب نمایندگان د رمناطق گوناگون در زمان امام نهم (ع) نیز احساس می‏شد. بدین جهت امام جواد (ع) با تمام محدودیتهای موجود، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ می‏کرد. در سراسر قلمرو حکومت خلیفه عباسی، امام، کارگزارانی (وکلایی) را اعزام می‏کرد و با فعالیت گسترده آنان از تجزیه نیروهای شیعه جلوگیری می‏شد. کارگزاران امام در بسیاری از استانها مانند: اهواز، همدان، سیستان، بست، 406ری، بصره، واسط، بغداد و مراکز سنتی شیعه؛ یعنی کوفه و قم پخش شده بودند و همان گونه که از نظرتان خواهد گذشت تعدادی از این وکلا مأموریت مالی داشتند و خمس اموال شیعیان را جمع آوری و به امام می‏رساندند.امام به هواداران خود اجازه می‏داد که به درون دستگاه حکومت نفوذ کرده، مناصب حساس را در دست بگیرند. از این رو «محمد بن اسماعیل بن بزیع» و «احمد بن حمزه قمی» مقامات والایی در دستگاه حکومت داشتند. «نوح بن دراج» نیز چندی «قاضی بغداد» و پس از آن قاضی «کوفه» بود. بعضی دیگر از شیعیان مانند حسین بن عبدالله نیشابوری حاکم «بست» و «سیستان» شد و «حکم بن علیا اسدی» به حکومت بحرین رسید. اما آنان، حکومت وقت را فاقد مشروعیت می‏دانستند و خمس خود را به حضرت جواد می‏پرداختند. چنان که «حسین بن عبدالله» و «حکم بن علیا» هر دو خمس خود را به امام جواد (ع) می‏پرداختند. 407وکلای مالی امام جواد (ع)زکریا بن آدم قمی ؛ 408علی بن مهزیار اهوازی ؛ 409سعد بن سعد اشعری قمی ؛ 410صفوان بن یحیی، 411یحیی بن ابی عمران همدانی. 412اسامی افرادی که از نظرتان گذشت از وکلای مالی امام جواد (ع) بودند که خمس اموالی را که مردم می‏دادند خدمت حضرت می‏رساندند، یا طبق دستور آن امام در مواردی که اجازه داشتند مصرف می‏کردند. برخی از مردم خمس مال خویش را (بنا به دستور آن حضرت) خدمت خود امام جواد (ع) می‏آوردند. همان گونه که ابن شهر آشوب می‏نویسد: شخصی به نام محمد بن فرج می‏گوید: «امام جواد (ع) به من نوشت خمس مالتان را برای من بفرستید که من غیر از این سال از شما چیزی نخواهم گرفت و در همان سال امام از دنیا رفت.»413