الف) امی بودن پیامبراکرم(ص) در قرآن به چه معنا است؟ ب) به چه دلیلى پیامبر گرامی(ص)بعد از بعثت سواد داشته اند؟ ج) اگر ثابت شود که پیامبر اکرم(ص) سواد داشته اند، این مطلب با قضیه اى که در صلح حدیبیه نقل می کنند که «پیامبر به حضرت على(ع)فرمود: محل «بسم الله …» را به من نشان بده تا آن را با انگشت پاک کنم!» چگونه تطبیق می کند؟!
الف) «امی بودن» پیامبر عزیز و گرامی(ص) به معناى درس ناخوانده و ناآشنا به خط و نوشته می باشد، زیرا کلمه «امّى» منسوب به «اُم» و به معناى مادر است. امّى یعنى کسى که به حالت مادرزادى از لحاظ اطلاع بر خطوط و نوشته ها و معلومات بشرى باقى مانده است؛ و یا گفته شود که کلمه «امی» منسوب به «امت» است، یعنى کسى که به عادت اکثریت مردم است، زیرا اکثریت توده مردم در آن زمان خط و نوشتن نمی دانستند.[1]
ب) پیامبر گرامی(ص)پس از بعثت قدرت بر خواندن و نوشتن داشته و اگر آن حضرت می خواست و اراده می کرد می توانست بخواند و بنویسد، ولى براى دفع اتهام مشرکان و کافران مبنى بر این که می گفتند قرآن نوشته و ساخته و پرداخته پیامبراکرم(ص)است خط ننوشتند، چون با شروع وحى تمام حجاب ها از برابر دیدگان آن حضرت کنار رفت و بر خواندن و نوشتن تمام حروف و نقوش قدرت پیدا کرد، ولى دلیل و روایت معتبرى که ثابت کند پیامبراکرم(ص)خطى نوشته باشند در دست نیست؛ تنها از برخى روایات می توان استفاده کرد که آن حضرت(ص)در دوران رسالت می خواندند، ولى هرگز خطى ننوشتند؛ خداوند متعال نیز در ابتداى نزول آیات نخستین به آن حضرت دستور می فرماید: (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَق)؛[2] بخوان به نام پروردگارت که [جهان را] آفرید.
حضرت امام صادق(ع) می فرماید: پیامبر گرامی(ص) نوشته ها را می خواند، ولى نمی نوشت.[3]
ج) در ماجراى صلح حدیبیه که حضرت على(ع)نقش کاتب پیمان پیامبراکرم(ص) را با طرف مقابلش بر عهده داشت، آن حضرت به امام على(ع)فرمود: … بنویس این قراردادى است که میان محمد رسول الله و قریش منعقد می گردد، نماینده قریش اعتراض کرد و گفت ما تو را رسول الله نمی دانیم … اسم خود و اسم پدرت را بنویس، … سپس پیامبر گرامی(ص)به حضرت على(ع) فرمان داد که بنویس: «این پیمانى است که میان محمد بن عبدالله و مردم قریش منعقد می شود». … حضرت على(از این که با دست خود آن کلمه مبارک را محو کند معذرت خواست، در این جا نقل ها مختلف است که آیا حضرت على(ع) دست پیامبر را روى نوشته و کلمه «رسول الله» گذاشت و پیامبر با انگشت آن را پاک کرد؟ یا خود پیامبر آن کلمه را پاک نمود؟ در روایات شیعه آمده که پس از امتناع حضرت على(ع) از این که به دست خود این کلمه مبارک را محو کند، پیامبر گرامی(ص) خود آن کلمه را محو کرد و سپس حضرت على(ع) ـ به جاى آن «محمد بن عبدالله»(ص) ـ نوشت.
گرچه نقل غیر معتبر، ـ یعنى پیامبر از حضرت على(ع) ـ براى پاک کردن کلمه مبارک کمک خواسته باشد ـ قابل تصور باشد، پاسخ این است که پیامبراکرم(ص) ـ در عین حال که قدرت و توانایى خواندن و نوشتن را داشت، ولى نمی خواست که از این استعداد و قدرت، کمک و بهره ببرد، زیرا باعث سوءاستفاده مشرکان و کافران و دشمنان قرآن قرار می گرفت و اتهام بشرى بودن قرآن و این که قرآن از طرف خود پیامبر و نوشته او است، قوت می گرفت.
بنابراین، با این که آن حضرت می توانست بخواند و بنویسد، ولى این کار را نکرد و گرنه آن حضرت اگر می خواست بر هر علم و هنرى آگاه می شد.[4]
—————
[1] ر.ک: راغب اصفهانى، مفردات، واژه امم؛ مرتضى مطهرى، مجموعه آثار(پیامبر امی)، ج 3، ص 229.
[2] علق، آیه 1.
[3] شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 126.
[4] ر.ک: همو، پیامبر امی، ص 218ـ221؛ جعفر سبحانى، در مکتب وحى، ص 139 و محمدباقر حجتى، تاریخ قرآن، ص 187ـ200.