اقسام «اجل» را از دیدگاه قرآن بیان کنید.
راغب اصفهانى می گوید: مدت زندگى انسان در دنیا را اجل می گویند؛ مثلا گفته می شود: اجلش فرا رسید؛ یعنى مرگش فرا رسیده است.[32]
چون عادت مردم بر این است که در معاملات و معاهدات، «أجل» را به معناى «مدت مقرّر» و یا «سر رسید آن» ذکر می کنند، خداى تعالى نیز در قرآن، آن را به همین معنا به کار برده است و ظاهراً استعمال کلمه «أجل» در «تمام شدن مدت» به کار رفتن در معناى اصلى و در «سررسید» استعمال در معناى فرعى آن است.[33]
و اساساً اجل دو قسم است: اوّل: «أجلِ مُسمّى» یعنى همان أجل محتوم که تغییر نمی پذیرد؛ به همین جهت می بینیم که قرآن کریم کلمه «أجل» را به «عنده» مقید کرده است: (وَ اَجَلٌ مُسمّى عِنْدَه)[34]؛ اجل معین پیش اوست، چه این که آن چه نزد خدا باشد، باقى و ماندنى است.[35]
دوم: «اجل غیر مسمّى» یعنى همان أجل غیر معین و مبهم که در صورت گرایش انسان ها به ایمان و تقوا، قابل تغییر است.
در روایتى حضرت امام صادق(ع) فرمود: أجلى که غیر معین است؛ یعنى همان «وقتى» که غیر معین است و هرچه را که خدا بخواهد، پیش می آید.
امّا «أجل مسمّى» همان أجلى است که خداوند اگر بخواهد، مقدرش کند، در هر شب قدر به مدت یک سال؛ یعنى تا رسیدن شب قدر دیگر آن را نازل می فرماید. آن گاه، حضرت امام صادق(ع) فرمود: این همان أجل و وقتى است که خداوند تبارک و تعالى درباره اش فرمود: «پس چون أجلشان رسد، نه [می توانند] ساعتى آن را پس اندازند و نه پیش.»[36]
—————
[32] مفردات راغب، ماده اجل، ص 65.
[33] ر.ک: المیزان، ج 7، ص 8 ـ 10.
[34] انعام، آیه 3.
[35] ر.ک: همان.
[36] اعراف، آیه 34.