آیا پدر در عالم برزخ می تواند از وضعیت فرزند خود و اعمال خوب و بد و امور خیریه و امورى که براى او زیان دارد، آگاه شود؟
از آیات و روایات استفاده می شود که ارتباط «ارواح» با انسان ها به ویژه با بازماندگان، امرى مسلم و قطعى است. امام على(ع) به هنگام مراجعت از جنگ صفین در کنار قبرستانى که پشت دروازه کوفه بود، اخبارى از این دنیا به اهل قبور داد و بعد از آنها خواست شما چه خبر دارید؟! سپس رو به یاران کرد و فرمود: آگاه باشید اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده شود، به شما خبر می دهند که بهترین زاد و توشه در سفر آخرت، پرهیزگارى است.[11]
این حدیث و مانند آن، گواه بر آن است که علاوه بر این که عالم برزخ براى ارواح مردگان واقعیت دارد، نوعى ارتباط با این جهان نیز دارند.
آگاهى مردگان، ـ به ویژه پدر و مادر ـ از اوضاع بازماندگانشان نیز امرى مسلم است.[12]
نکته قابل توجّه این که بر اساس حکمت خداوندى، پدرى که از دنیا رفته، اگر از اهل ایمان باشد امکان آگاهى او از فرزندان خود در امور خیریه وجود دارد، امّا درباره کارهاى ناپسند آنها نمی تواند آگاهى یابد؛ همان طور که عیب هاى درونى هر کسى در این دنیا بر دیگران پوشیده است؛ اگر پدر یا مادر از اهل ایمان نباشند (مثلا کافر باشند) مسئله بر عکس است! امام صادق(ع) می فرماید: مؤمن [که از دنیا رفته]اهل خودش را دیدار می کند و خوبى هاى خانواده خود را می بیند و خوشحال می شود و بدى هاى آنها بر او پوشیده می شود [اما] کافران اهل خود را دیدار می کنند، بدى هاى آنها را می بیند و خوبى هاى بازماندگان بر آنان پوشیده می شود.[13]
ضمنا زیارت مرده از اهلش بر حسب مقام و رتبه اش متفاوت است. بعضى روزى یک بار، بعضى هفته اى و یا ماهى و یا سالى و یا چند سال یک بار و یا در روزهاى خاصى از اهل خود دیدار می کنند. امام صادق(ع) می فرماید: در روز جمعه و روز عید فطر و قربان خداوند، متعال به رضوان، خازن بهشت می فرماید: به ارواح مؤمنان[ در حالى که در غرفه هاى بهشتى به سر می برند] ندا بدهید که خداوند به شما اجازه داده است به زیارت خانواده و دوستان خود در دنیا بروید.[14]
—————.
[11] محمد دشتى، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، ص 111.
[12] ر.ک: کلینى، کافى، ج 3، ص 230 ـ 232.
[13] کلینى، کافى، ج 3، ص 230.
[14] بحارالأنوار، ج 99، ص 297؛ ر.ک: ناصر مکارم شیرازى و همکاران، پیام قرآن، ج 5، ص 456 ـ 473.