آیا رستاخیز براى حیوانات هم وجود دارد؟

آیا رستاخیز براى حیوانات هم وجود دارد؟ چرا؟

ممکن است در این جا پرسیده شود، مگر نخستین شرط حساب و جزا، عقل و شعور و به دنبال آن تکلیف و مسئولیت نیست؟ پس چگونه حیوانات که هیچ کدام را دارا نیستند، می توانند رستاخیز، حساب، جزا و کیفر داشته باشند؟
پاسخ آن است که: مدارکى در دست است که نشان می دهد حیوانات نیز به اندازه خود درک و فهم دارند؛ از جمله:
1. آمیختگى زندگى حیوانات با نظام جالب و شگفت انگیز که روشن گر سطحى از فهم و شعور آنها است.
گرچه بعضى میل دارند همه اینها را نوعى الهام غریزى بدانند، اما هیچ دلیلى بر این موضوع در دست نیست که اعمال آنها به صورت ناآگاه (غریزه و بدون عقل) انجام شود.
2. علاقه مند شدن تدریجى حیوانات به صاحبان خود یا تربیت شدن آنها یا تبدیل شدن وحشى به اهلى، در اثر تربیت، شاهد دیگرى براى این موضوع است، که به آسانى نمی توان آن را ناشى از غریزه دانست.
3. علاوه، در آیات قرآن و روایات، مطالبى دیده می شود که دلیل قابل ملاحظه اى براى فهم و شعور بعضى از حیوانات محسوب می شود. داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشکر حضرت سلیمان(ع) و داستان آمدن هدهد به منطقه «سبا و یمن» و آوردن خبرهاى هیجان انگیز براى آن پیامبر و استدلال هدهد بر توحید و … شاهد این مدعا است. از ابوذر غفارى(ره) نقل شده که می گوید: ما خدمت پیامبر اکرم(ص) بودیم که در پیش روى ما دو بز به یکدیگر شاخ زدند، آن حضرت فرمود: می دانید چرا اینها به یک دیگر شاخ زدند؟ حاضران عرض کردند: نه، فرمود: ولى خدا می داند چرا؟ و به زودى در میان آنها داورى خواهد کرد.[28]
از برخى آیات[29] و روایات استفاده می شود که حیوانات هم مانند انسان ها حشر دارند و در قیامت حاضر شده و به اندازه آگاهى و مسئولیت هایشان، حساب رسى می شوند و هر کس به حق خود می رسد. اگر در آیه 5 سوره تکویر، فقط نام حیوانات وحشى برده شده، یا به جهت غلبه است، یا به جهت ظلمی است که حیوانات وحشى نسبت به بقیه حیوانات دارند و یا … ؛ در این جا این پرسش باقى می ماند که آیا حیوانات هم تکلیف دارند یا نه؟ در پاسخ باید گفت که تکلیف مراحلى دارد و هر مرحله، ادراک و شعور متناسب خود را می خواهد. تکالیفى که در اسلام براى یک انسان وجود دارد؛ به گونه اى است که انجام آنها بدون داشتن یک سطح عالى از عقل و درک ممکن نیست و حیوانات هم مکلّف به آن نیستند، زیرا شرط آن، یعنى عقل و درک متناسب با آن تکالیف در آنها نیست، اما مرحله ساده تر و پایین ترى از تکلیف درباره آنها تصور می شود که مختصرى فهم و شعور براى آن کافى است و نمی توان آن را در مورد حیوانات انکار کرد؛ به همین جهت، حشر آنها هم با حشر انسان ها تفاوت دارد؛ انسان ها بعد از حساب رسى یا وارد بهشت و یا وارد جهنم می شوند، ولى حیوانات، بهشت و جهنم ندارند، بلکه بعد از انتصاف و اجراى عدالت می میرند و خاک می شوند.[30] یعنى اگر ستمی به یک دیگر کرده باشند، در صحنه قیامت قصاص می شوند.
در تفسیر آیه 5 تکویر، وجوه دیگرى نیز گفته شده؛ از جمله:
1. برخى از مفسران، «حشر» در آیه (وَ إِذا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ) را مربوط به قیامت نمی دانند، بلکه از نشانه هاى قبل از قیامت می دانند و آیه را این گونه تفسیر کرده اند: همان حیواناتى که در حال عادى، وحشى و از هم دور بودند و از یک دیگر می ترسیدند و فرار می کردند، به علت شدت و وحشت حوادث هول ناک آستانه قیامت، همه چیز را فراموش کرده، گرد هم جمع می شوند؛ گویا می خواهند با اجتماعشان، از شدت ترس و وحشت خود بکاهند.[31]
2. برخى گفته اند: حشر در آیه، مربوط به قیامت است، ولى مقصود از «وحوش»، حیوانات وحشى نیستند، بلکه منظور آیه انسان هاى وحشى سیرت است.[32]
—————
[28] طبرسى، مجمع البیان، ج 4، ص 49.
[29] انعام، آیه 38؛ تکویر، آیه 5.
[30] اقتباس از بحارالأنوار، ج 7، ص 276؛ المیزان، ج 7، ص 73 ـ 83؛ تفسیر نمونه، ج 5، ص 221 ـ 227؛ طبرسى، مجمع البیان، ج 10، ص 249.
[31] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 26، ص 173 – 174.
[32] ر.ک: حسن مصطفوى، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 13 ـ 14، ص 53 ـ 54.