آیا بهشت و جهنمی اکنون آفریده شده و مکان آن کجاست؟

آیا بهشت و جهنمی که قرآن مطرح می کند، اکنون موجود است یا به تدریج با اعمال انسان آفریده می شود؟ اگر آفریده شده، مکان آن دو کجاست؟

قرآن کریم دو نوع بهشت و جهنّم را مطرح می کند؛ یکى بهشت و جهنّم برزخى، که در آیه هاى 26 و 27 سوره یس؛ 169 سوره آل عمران؛ 46 سوره مؤمن و 25 سوره نوح، مطرح شده است. این نوع بهشت و جهنّم هم اکنون موجود است، ولى موقتى می باشد و با برپایى قیامت پایان می یابد.[29]
دیگرى بهشت و جهنّم در قیامت است که در آیه هاى فراوانى مطرح شده است.
از آیات قرآن و روایات اسلامی استفاده می شود که این نوع بهشت و جهنّم هم اکنون موجود است. بسیارى از مفسران در ذیل آیاتى که براى بهشت و جهنّم کلمه «اعدّت» (مهیا شده) به کار رفته، گفته اند، از این کلمه استفاده می شود که بهشت و جهنّم، هم اکنون موجود است؛ مانند این آیات: (وَجَنَّه عَرْضُهَا السَّمَـوَ تُ وَالاَْرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِین)[30]؛ و بهشتى که پهنایش [به قدر] آسمان ها و زمین است[ و] براى پرهیزگاران آماده شده است. (وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِى أُعِدَّتْ لِلْکَـفِرِین)[31]؛ و از آتشى که براى کافران آماده شده است بترسید. و آیه 21 سوره حدید، 24 سوره بقره و … .
«هروى» به امام رضا(ع) عرض می کند: یابن رسول اللّه، آیا بهشت و جهنّم هم اکنون آفریده شده اند؟ امام فرمود: نَعَمْ وَ اِنَّ رَسُولَ اللّهِ(ص) قَدْ دَخَلَ الْجَنَّهَ وَ رَأَى النّارَ لَمّا عُرِجَ بِه اِلَى السَّماءِ؛ بلى، هنگامی که رسول خدا به آسمان عروج کرد، وارد بهشت شد و جهنّم را دید.[32]
در روایت دیگرى پیامبر اکرم(ص) می فرماید: مَکْتُوبٌ عَلى بابِ الْجَنَّهِ، لا اِلهَ اِلاّ اللّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ، عَلىٌّ اَخُو رَسُولِ اللّهِ قَبْلَ اَنْ یخْلُقَ اللّهُ السَّموتِ وَ الاَرْضَ بِاَلْفَىْ عام؛ بر در بهشت، دو هزار سال قبل از این که خداوند آسمان ها و زمین را بیافریند، نوشته شده، لااله الاّ اللّه محمد رسول اللّه، علىّ اخو رسول اللّه.[33]
گرچه بهشت و جهنّم هم اکنون موجود است، ولى اعمال آدمیان در شکل دهى به برخى از خصوصیات و ویژگى هاى آنها نقش دارند. در روایتى می خوانیم هر بار که مؤمن ذکر «لاحول و لاقوه الاّ باللّه» می گوید، یک درخت در بهشت غرس می شود.[34]
مکان بهشت و جهنّم برزخى در درون و باطن این جهان است.
در مورد مکان بهشت و جهنّم قیامت اختلاف نظر است:
1. در آسمان ها است، چون قرآن خبر از معراج پیامبر اسلام(ص) به آسمان ها می دهد و می فرماید: (عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى)؛[35] بهشت جاویدان نزد سدره المنتهى است، همان نقطه اى که برترین مکان آسمان است. در آیه دیگرى می فرماید: (وَ فِى السَّمَآءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُون)[36]؛ روزى شما و آن چه به شما وعده داده می شود، در آسمان است.
2. بهشت و جهنّم مادى نیست تا نیازى به مکان داشته باشد. لذا با برپایى قیامت، طومار زمین و کرات آسمانى در هم پیچیده می شود، ولى بهشت و جهنّم موجود بوده و به حال خود باقى است.
3. بهشت و جهنّم در درون و باطن این جهان قرار دارد.[37]
—————
[29] ر.ک: ناصر مکارم شیرازى و همکاران، پیام قرآن، ج 5، ص 443 ـ 456.
[30] آل عمران، آیه 133.
[31] همان، آیه 131.
[32] بحارالأنوار، ج 8، ص 119.
[33] همان، ص 131.
[34] همان، ص 149.
[35] نجم، آیه 15.
[36] ذاریات، آیه 22.
[37] ر.ک: ناصر مکارم شیرازى و همکاران، پیام قرآن، ج 6، ص 323 ـ 344.