آیا آیه شریف (یـأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِى …) به وسیله آیه (… اتَّقُوا مَا اسْتَطَعْتُمْ …) نسخ گردیده است؟
در آیه مذکور (آل عمران، آیه 102) نخست به تقوا دعوت شده تا مقدمه اى براى دعوت به سوى وحدت باشد، در حقیقت دعوت به اتحاد بدون استمداد از یک ریشه اخلاقى و عقیدتى بى اثر و یا کم اثر است، به همین دلیل در آیه مذکور تلاش شده تا عوامل اختلاف و پراکندگى در پرتو ایمان و تقوا تضعیف شوند، در این که منظور از «حق تقوا» چیست؟ در میان مفسران سخن بسیار است؛ ولى شکى نیست که حق تقوا آخرین و عالى ترین درجه پرهیزگارى است، که پرهیز از هر گونه گناه و عصیان و تعدى و انحراف از حق را شامل می گردد، و لذا در تفسیر الدرالمنثور از پیامبر گرامی(ص) و در تفسیر عیاشى و معانى الاخبار از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: «حق تقوا و پرهیزگارى این است که پیوسته اطاعت فرمان او کنى و هیچ گاه معصیت ننموده و همواره به یاد او باشى و او را فراموش نکنى و در برابر نعمت هاى او شکرگذار باشى و کفران نعمت او را ننمایى.»
بدیهى است انجام دستور مذکور، همانند همه دستورهاى خداوند متعال به میزان توانایى و استعداد انسان بستگى دارد. بنابراین، آیه مذکور با آیه 16، سوره تغابن هیچ گونه منافاتى ندارد و گفت و گو درباره تضاد این دو آیه و نسخ یکى به وسیله دیگرى به کلى بى اساس است؛ البته آیه دوم (تغابن، 16) در حقیقت بیان قید و در اصطلاح تخصیص در آیه اول است و آن را مقید به مقدار توانایى انسان می کند و از آن جا که ظاهراً در میان قدما گاهى کلمه «نسخ» بر «تخصیص» اطلاق می شده، ممکن است منظور کسانى که آیه دوم را ناسخ آیه اول دانسته اند همان «تخصیص» باشد334.
—————
334. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 27 و 28.