اهل سلوک قائل به سه چهلّه‌ی مهم در طول سال هستند. دو چهلّه ی آن پی‌در‌پی است و از اوّل ماه رجب شروع می‌شود و تا آستانه‌ی بیست‌و‌یکم ماه مبارک رمضان ادامه پیدا می‌کند. شصت روز آن، دو ماه رجب و شعبان است؛ به‌علاوه‌ی بیست روز ماه مبارک رمضان که جمعاً هشتاد روز می‌شود؛ که دو چهلّه ی پیوسته است. ..
«بسم الله الرحمن الرحیم»
سه چهله ی مهم نزد اهل سلوک
اهل سلوک قائل به سه چهلّه‌ی مهم در طول سال هستند. دو چهلّه ی آن پی‌در‌پی است و از اوّل ماه رجب شروع می‌شود و تا آستانه‌ی بیست‌و‌یکم ماه مبارک رمضان ادامه پیدا می‌کند. شصت روز آن، دو ماه رجب و شعبان است؛ به‌علاوه‌ی بیست روز ماه مبارک رمضان که جمعاً هشتاد روز می‌شود؛ که دو چهلّه ی پیوسته است. کسی که از این دو چهلّه به خوبی بهره ببرد، برای درک و دستیابی به لیله‌القدر مستعد می‌شود. لیله‌القدر آفاقی یک بحث است و لیله‌القدر انفسی که مهمتر است، بحث دیگری است.
چهلّه‌ی دیگر که جدای از آنهاست، از اوّل ماه ذی‌القعده شروع می‌شود و تا روز عرفه ادامه دارد. به این چهلّه، چهلّه‌ی کلیمیّه یا موسویّه نیز می‌گویند؛ زیرا خدای‌متعال چنین چهل روزی را با موسی‌بن‌عمران علیه السلام قرار خلوت گذاشت.
نکاتی از بزرگان سیر و سلوک در آداب چهله نشینی
1. هر روز صبح، دعای عهد، یعنی دعای «اَللّـٰهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِیمِ …» را بخواند. اشاره کردم که در روایت این دعا آمده است، اگر کسی چهل روز آن را بخواند، از یاران بقیّه‌الله‌الاعظم ارواحنا‌فداه خواهد بود و اگر قبل از ظهور از دنیا برود، خدا او را برای اینکه در رکاب و محضر حضرت باشد، به دنیا برمی‌گرداند.
2. هر روز چهل مرتبه ذکر تسبیحات اربعه را بگوید.
3. بعد از گرفتن وضو آیه‌الکرسی بخواند؛ برای اهل قبور هم این آیه را بخواند؛ و یا خواندن آن را بعد از نمازهای صبح، ترک نکند.
4. گفتن اذکاری در این چهل روز توصیه شده است؛ مانند
ذکر «یا باقِی»، روزی 113 بار؛
ذکر «یا رَبُّ یا اََللهُ»، روزی 204 بار؛
ذکر «یا صَمَدُ»، روزی 134 بار؛
ذکر «یا عَلِیُّ»، روزی 110 بار
و ذکر «یا باسِطَ الْیَدَینِ بِالرَّحْمَهِ»، 40 مرتبه بعد از نماز صبح.
5. در روزهای دوشنبه و چهارشنبه چهل مرتبه سوره‌ی تکاثر: «اَلْهیـٰـکُمُ التَّکاثُرُ» را بخواند.
6. در طول این چهلّه، هر روز زیارت عاشورا را بخواند.
7. در طول روز با طهارت و با وضو باشد و هنگام رفتن به بستر هم با وضو باشد و با وضو به خواب برود.
8. در ایّام چهلّه حتماً هر روز نمازهای خود را اوّل وقت بخواند و مداومت بر خواندن نماز اوّل وقت داشته باشد.
9. اگر توانست در سحر، صد بار استغفار نماید. این استغفار را هم ممکن است در قنوت نماز وِتر (وَتر) به زبان جاری کند و یا جدای از نماز، در کنار نماز خود صد مرتبه استغفار کند. اگر در سحر موفّق نشد و برای این کار فرصت کم آورد؛ در این چهل روز حدّاقل صد مرتبه استغفار در طول روز را ترک نکند.
10. در طول این چهل روز، هیچ روزی را بدون تلاوت قرآن و یا گوش سپردن به آن از دست ندهد.
11. در این ایّام بر ذکر و یاد خدا مداومت داشته باشد. همیشه خود را در محضر و منظر الهی ببیند و حسّ حضور را کاملاً حفظ کند.
12. بر نفی خواطر مداومت داشته باشد. خطوراتی که ذهن و دل او را مشغول می‌کند، از دل بیرون براند. در این زمینه از ذکر «لا اِلـٰـهَ اِلاَّ اللهُ» به خوبی می‌تواند استفاده کند. بیرون راندن همه‌ی افکار و تخیّلات از ذهن و دل، یعنی اینکه من فقط خدا را می‌خواهم؛ جز خدا هیچ چیز نمی‌خواهم و فقط می‌خواهم مشغول به محبوب خودم باشم.
13. یکی از آداب چهلّه نشینی را ترک اعتراض به خدای متعال گفته‌اند؛ چون اغلب ما علیٰ‌رغم تدیّن و تقدسّمان نسبت‌به شرایطی که خدا در زندگی برای ما پیش آورده است، چه در جنبه‌های مادّی و بعضاً حتّی در جنبه‌های روحی و معنوی، به‌خدا اعتراض داریم؛ از خدا گله‌مندیم؛ با خدا دعوا داریم و ساخط و غضبناک بر خدا هستیم. [اینها تعابیری است که در احادیث وجود دارد و به آنها اشاره کرده‌ایم.] در این چهلّه انسان اعتراض به خداوند را ترک کند؛ تسلیم خدا و پذیرای آنچه که خداوند برای او مقدّر کرده است، باشد؛ با خدا دعوا نداشته باشد؛ از خدا گله‌مند نباشد؛ خاطر او از خدا مکدّر نباشد و از خدا دلخور نباشد.
– در این زمینه دو جنبه وجود دارد:
جنبه‌ی تکوینی، یعنی آنچه که خدا با ما کرده است و
جنبه‌ی تشریعی، یعنی آنچه که به ما دستور داده که انجام دهیم. نسبت‌به هیچ‌یک از این دو مورد، یعنی آنچه خدا با ما کرده، یا آنچه خداوند به ما امر کرده است که انجام دهیم، معترض، دلخور، ناراضی و ناخرسند نباشیم.
14. یکی دیگر از آدابی که برای چهلّه‌نشینی ذکر شده، جوع و کم‌خوردن است.
البتّه نه به این معنا که به‌قدری کم بخورد که رمقی برای او نماند و به‌خاطر ضعف، از حال برود.
بلکه شکم‌چرانی و پرخوری نکند و دنبال لذّت‌جویی از راه طعام نباشد. به حدّاقل ضروری اکتفا کند.
از حدّاقل کمتر هم استفاده نکند؛ چون توان او را برای عبادت و طاعت در چهلّه می‌گیرد؛ امّا بیش از آن حد هم به خوردن نپردازد.
– تا جایی که می‌تواند در طول این چهلّه روزه بگیرد و اگر همه‌ی این چهل روز را نمی‌تواند، حدّاقل روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه را روزه داشته باشد. اگر در این مدّت، روزه‌ی روزهای خاصّی هم مستحب است، آنها را هم از دست ندهد.
15. نکته ی دیگر در آداب چهلّه‌نشینی، پرهیز از خوردن غذاهایی است که باعث سنگینی انسان می‌شود؛ نوعی رخوت، سستی و خواب‌آلودگی در فرد ایجاد می‌کند؛ شادابی، پرتوانی و سرزندگی برای عبادت را از انسان می‌گیرد و کسالت را بر او حاکم می‌کند. غذاهای سنگین، غذاهایی که ادویه‌جات فراوانی در آن به‌کار رفته است، غذاهای بسیار چرب و امثال اینها، چنین خواصّ منفی‌یی دارند.
16.احتیاط کردن در لقمه؛ یعنی انسان هرچیز که پیش آمد، نخورد. چیزهایی که به حلال بودن آنها یقین دارد؛ چه به اعتبار خود شیء خوراکی و چه به اعتبار منبع درآمدی که به تهیّه‌ی آن مواد غذایی یا شیء خوراکی منجر شده است، از هر دو منظر حلال باشد. در این ایّام بیشتر دقّت کند؛ هر‌کس هرچه داد، نگیرد و نخورد و تا به حلال بودن آن یقین پیدا نکرده است، حتّی‌المقدور استفاده نکند.
-البتّه اینها که گفتیم، برای اوایل راه است. در بحث رزق مفصّل گفته‌ایم که هنگامی‌که فرد در سلوک به مرتبه‌ای از رشد رسید، خدا ولایت او را در دست می‌گیرد. وقتی به آنجا رسید، خدا اجازه نمی‌دهد کسی چیزی را که مشکل دارد، به او تعارف کند؛ که او استفاده کند. شخص در آن مرحله، در حریم امن الهی قرار می‌گیرد؛ خدا حریمی ایجاد می کند و او را محفوظ می‌دارد؛ در معرض آن چیزها قرار نمی‌دهد و نمی‌گذارد آن چیزها به‌سمت او بیاید؛
ولی در اوایل یا اواسط راه که هنوز این ویژگی در فرد ایجاد نشده است، باید مراقبت کند و در خوردن هرچه به او تعارف کردند و یا هرچیز خوشمزه‌ای که جلوی او گذاشتند و می‌تواند آن را بردارد و بخورد، احتیاط کند؛ تا با اطمینان بیشتری، لقمه‌یحلال خورده باشد.
17.خوراکی‌هایی را هم که مال افراد بخیل، پست، بی‌‌بند‌و‌بار و غیر متدیّن است، نخورد و در این چهل روز سعی کند سر سفره‌ی این گونه افراد ننشیند و غذای این گونه افراد را نخورد.
18.سعی کند از هر پولی یا در هر منزلی، چیزی نخورد. خیلی احتیاط کند حتماً پول او حلال باشد و مطمئن باشد که اهل منزلی که می‌خواهد مهمانشان شود، هم در حلال بودن کسبشان، هم در پرداخت وجوهات شرعیّه‌شان و هم در پاکی و طهارت آنچه که می‌خواهند با آن غذا بپزند، مقیّد هستند. این دقّت‌ها را داشته باشد. تا جایی که می‌تواند، از هر فروشنده مواد غذایی تهیّه نکند.
حتّی‌المقدور غذای بیرون، مثل فست فودها، رستوران ها، چلوکبابی‌ها و امثال اینها را نخورد و تا جایی که می‌تواند، خودش غذای مطمئنّی را تهیّه و آماده کند.
19. در ایّام چهلّه‌نشینی توصیه شده است، انسان حلیم و زیتون بخورد. در این ایّام خوردن اینها برای حالات فرد، مفید است. نکته‌ای درباره‌ی اینکه چرا به این دو مورد اشاره شده است، در ذهنم وجود دارد؛ ولی زمان نداریم اشاره کنم.
20. نکته‌ی دیگر اینکه کمتر با دیگران هم‌صحبت شود؛ کمتر مشغول دیگران شود و با آنها نشست و برخاست کند؛ تا جایی که می‌تواند، به حداقّل ضرورت اکتفا کند و بیش از آن، برای نشستن و حرف زدن با دیگران و نشست و برخاست با آنها وقت نگذارد.
21. در طول این چهل روز موسیقی گوش ندهد؛ حتّی مارش، سرود یا موسیقی‌یی که اوّل اخبار رسانه‌ها پخش می‌شود. یعنی به‌طور کامل از موسیقی مصون بماند. علّت آن را هم گفتم و به روایت آن اشاره کردم، که اگر چهل روز در خانه‌ای موسیقی نواخته شود، غیرت و حیا از آن خانه رخت می‌بندد.
22.چشم خود را از افتادن به غیرِ آنچه نظر بر آن واجب یا مستحب است، باز دارد و آن را کنترل کند؛ یعنی فقط به چیزهایی که دیدن آنها واجب یا مستحب است و ثواب دارد، نگاه کند. حتّی به نگاه به مباحات نپردازد؛ چه برسد به مکروهات و محرّمات.
23. زبان خود را کنترل کند و آن را از گفتن جز چیزهایی که گفتن آنها بر او واجب یا مستحب است، باز بدارد. حرف‌هایی را هم که مباح است، نگوید؛ چه برسد به حرف‌های مکروه یا خدای نکرده حرام.
24.حتّی‌المقدور سعی کند جایی باشد که اگر می‌خواهد مشغول عبادت، تفکّر یا ذکری شود، سر‌و‌صدای دیگران نیاید. چه سر‌و‌صدای خود افراد و چه صدای رادیو، تلوزیون و امثال اینها؛ چون همه‌ی این صداها ذهن ما را به فکر کردن به آن اشخاص و یا محتوای آن صحبت‌ها مشغول می‌سازند و تمرکز فکر و فراغت‌خاطر لازم برای اشتغال به ذکر خدا را از انسان سلب می‌کند.
اینها نکاتی بود که بزرگان سیر و سلوک در آداب چهلّه‌نشینی، به استناد روایات، توصیه کرده‌اند؛ که انسان به توفیق الهی و با امداد اهل‌بیت معصومین علیهم السلام لااقّل به مقداری که در این چهلّه مقدور و میسور است و در حدّی که در توان او باشد، عمل کند.
سخنرانی استاد مهدی طیب
92/06/14