آداب جمعه آخر ماه شعبان (مفاتیح الجنان)
اعمال مخصوصه ماه شعبان: ابو الصّلت هروى روایت کرده: در جمعه آخر ماه شعبان خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم، حضرت فرمود، اى ابوالصّلت بیشتر ماه شعبان گذشت، و این روز جمعه آخر آن است. پس تدارک و تلافى کن در انجام آنچه از این ماه باقى مانده و کوتاهی هایى که در گذشته این ماه کرده اى، و بر تو باد بر آنچه براى تو سودمند است روى آورى و بسیار دعا و استغفار کرده و قرآن تلاوت کند، و از گناهان خود به سوى خدا توبه کن، تا وقتى ماه مبارک فرا رسد، خود را براى خدا خالص کرده باشى، و امانت و حق کسى را، بر عهده خود مگذار مگر آنکه ادا کنى، و در دل خویش کینه کسى را وامگذار مگر آنکه بیرون کنى، و گناهى را مگذار جز آنکه ترک کنى و از خدا بترس، و در امور پنهان و آشکار خود، بر او توکّل کن، که هرکس بر خدا توکّل کند، خدا او را بس است،
و در باقیمانده ماه این دعا را بسیار بخوان:
اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ
خدایا اگر در آنچه از ماه شعبان گذشت ما را نیامرزیدى، پس در آن مقدار که از آن باقى مانده است ما را بیامرز.
به درستى که حق تعالى در این ماه، بنده هاى بسیارى را به خاطر حرمت ماه مبارک رمضان،از آتش دوزخ برهاند.
آداب جمعه آخر ماه شعبان (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثالث فیما نذکره من الاستعداد لدخول شهر رمضان؛ فصل فیما نذکره من الاستظهار لشهر الصیام بتقدیم التوبه و الاستغفار
جلد اول، باب های احکام ماه رمضان؛ باب سوم از اعمالی که برای داخل شدن به ماه رمضان انجام می گیرد؛ فصل دوم: رعایت احتیاط برای ماه صیام، با توبه و استغفار
رَوَیْنَا ذَلِکَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى أَبِی جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَیْهِ مِنْ کِتَابِ عُیُونِ أَخْبَارِ الرِّضَا ع فَقَالَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَمِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ
«ابو جعفر ابن بابویه» در کتاب «عیون اخبار الرّضا-علیه السّلام-» نقل کرده است که «عبد السّلام بن صالح هروى» می گوید:
دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع فِی آخِرِ جُمُعَهٍ مِنْ شَهْرِ شَعْبَانَ
در جمعه آخر ماه شعبان به خدمت حضرت ابو الحسن علىّ بن موسى الرّضا-علیهما السّلام-وارد شدم.
فَقَالَ لِی یَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ شَعْبَانَ قَدْ مَضَى أَکْثَرُهُ وَ هَذَا آخِرُ جُمُعَهٍ فِیهِ فَتَدَارَکْ فِیمَا بَقِیَ تَقْصِیرَکَ فِیمَا مَضَى مِنْهُ
حضرت خطاب به من فرمود: اى ابا صلت! اکثر ماه شعبان گذشت و این آخرین جمعه آن است، پس در مقدار باقى مانده از آن، تقصیر خود در گذشته را جبران کن
وَ عَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى مَا یُعِینُکَ وَ أَکْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ تِلَاوَهِ الْقُرْآنِ وَ تُبْ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکَ
و بسیار دعا و استغفار کن و قرآن را تلاوت کن و از گناهانت به درگاه خدا توبه نما،
لِیُقْبِلَ شَهْرُ رَمَضَانَ إِلَیْکَ وَ أَنْتَ مُخْلِصٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَدَعَنَّ أَمَانَهً فِی عُنُقِکَ إِلَّا أَدَّیْتَهَا
تا ماه رمضان در حالى بر تو وارد شود که خود را براى خداوند خالص گردانیده اى. مبادا امانتى را که بر عهده تو است فروگذارى و پرداخت نکنى
وَ فِی قَلْبِکَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَهُ وَ لَا ذَنْباً أَنْتَ مُرْتَکِبُهُ إِلَّا أَقْلَعْتَ عَنْهُ وَ اتَّقِ اللَّهَ
و به مؤمنى کینه داشته باشى و آن را از دل برنکنى و گناهى مرتکب شده باشى و از آن دل برنکنى. تقواى خدا را پیشه کن
وَ تَوَکَّلْ عَلَیْهِ فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِکَ [وَ عَلَانِیَتِهِ] (وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ
و در آشکار و نهان بر او توکّل نما: (و هرکس بر خدا توکّل کند، خدا خود براى او بس است.
إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً)[1] وَ أَکْثِرْ مِنْ أَنْ تَقُولَ فِی مَا بَقِیَ مِنْ هَذَا الشَّهْرِ
خداوند کار خود را به پایان می رساند و براى هر چیزى اندازه مشخّصى قرار داده است.) و در مقدار باقى مانده از ماه شعبان، بسیار بگو:
اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ
خداوندا، اگر مرا در ایّامی که از شعبان گذشته نیامرزیده اى، در مقدارى که از آن باقى مانده بیامرز.
فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یُعْتِقُ فِی هَذَا الشَّهْرِ رِقَاباً مِنَ النَّارِ لِحُرْمَهِ هَذَا الشَّهْرِ [لِحُرْمَهِ شَهْرِ رَمَضَانَ]
زیرا خداوند-تبارک و تعالى-در این ماه به حرمت ماه رمضان افراد بسیارى را از آتش جهنّم آزاد می کند.
أقول و قد قدمنا فی عمل الیوم و اللیله من هذا کتاب المهمات کیفیه الاستغفار المکفر للسیئات و شروط الدعاء و صفات الصلوات المنقولات فانظر فی تلک الجهات فإنه من المهمات
درباره کیفیت استغفارى که موجب ریزش گناهان می شود و نیز شروط دعا و نحوه انجام نمازهاى منقول در این باره، به «بخش اعمال شبانه روز کتاب المهمّات» رجوع شود، که مطالب مهمی در آنجا آمده است.
[1]) سوره الطلاق، آیه 3
آداب جمعه آخر ماه شعبان (المراقبات)
یکى دیگر از اوقات مهم ماه شعبان براى سالک إلى اللّه آخرین جمعه آن است. از کتاب «عیون» از «عبد السلام بن صالح هروى» نقل شده که می گوید: در آخرین جمعه شعبان به دیدن ابى الحسن على بن موسى الرضا علیهما السّلام رفتم، حضرت فرمودند: «ابا صلت بیشتر شعبان گذشت و این آخرین جمعه آن است، کوتاهى گذشته خود را در این ماه جبران کن بسیار دعا و استغفار کن و خیلى قرآن بخوان، و از گناهانت توبه کن، تا وقتى ماه رمضان می آید مخلص براى خدا باشى و هیچ امانتى بگردنت نباشد مگر این که آن را رد کنى و هیچ کینه اى از مؤمنى در دلت نباشد مگر این که آن را از بین ببرى و از هر گناهى که انجام می دهى، دست بردار. تقواى خدا را پیشه کن و در نهان و آشکارت به او توکل کن «و کسى که به خدا توکل کند خدا براى او کافى خواهد بود.» و در باقیمانده این شهر این دعا را زیاد تکرار کن:
اللّهم إن لم تکن غفرت لنا فی ما مضى من شعبان، فاغفر لنا فی ما بقی منه
خدایا اگر در این مدت که از شعبان گذشته، ما را نبخشیده اى، در مدتى که از آن مانده ما را بیامرز، زیرا خداوند متعال باحترام ماه رمضان، در این ماه افراد زیادى را از آتش رها می کند.
این فرمایشات حضرت علیه السّلام پیام و دستور العملى براى اهلش در این مورد و تمام موارد مانند آن است. بنابراین آن را حفظ کرده، غنیمت بدان و به آن عمل کن.
آداب جمعه آخر ماه شعبان (زاد المعاد)
و ابو الصّلت هروى روایت کرده است که در جمعۀ آخر ماه شعبان به خدمت حضرت امام رضا علیه السّلام رفتم، حضرت فرمود که اى ابو الصّلت اکثر ماه شعبان رفت و این جمعۀ آخر آن است پس تلافى و تدارک کن در آنچه از این ماه مانده است تقصیرها را که در ایّام گذشتۀ این ماه کرده و بر تو باد که روى آورى بر آنچه نافع است براى تو در آخرت و دعا و استغفار بسیار بکن و تلاوت قرآن مجید بسیار بکن و توبه بکن به سوى حق تعالى از گناهان خود تا آنکه چون ماه مبارک درآید، خالص گردانیده باشى خود را از براى خدا و مگذار در گردن خود امانت و حق کسى را مگر آنکه ادا کنى و مگذار در دل خود کینۀ کسى را مگر آنکه بیرون کنى و مگذار گناهى را که کرده باشى مگر آنکه ترک کنى و از خدا بترس و توکّل کن بر خدا در پنهان و آشکارا در امور خود و هرکه بر خدا توکّل کند خدا بس است او را و بسیار بخوان در بقیّۀ این ماه این دعا را:
اللّهمّ ان لم تکن غفرت لنا فیما مضى من شعبان فاغفر لنا فیما بقی منه.[1]
بار خدایا اگر ما را در گذشته از ماه شعبان نیامرزیده‌اى در باقى‌مانده‌ى از آن پس بیامرز ما را.
به درستى که حق تعالى در این ماه از او می‌گرداند بند هاى بسیار، از آتش جهنّم را براى حرمت ماه مبارک رمضان.[2]
[1] ) اقبال الاعمال، ج 1، ص 42.
[2] ) إقبال الأعمال، ص 257، و بحار الأنوار ج 94، ص 72، باب 56، ح 17.