آداب تلاوت قرآن

فاش گویم آنچه در دل مضمر است
این کتابى نیست چیزى دیگر است
چونکه در جان رفت جان دیگر شود
جان چو دیگر شد جهان دیگر شود(1)

پاک ترین کتاب هستى
قرآن پاک ترین کتاب، از مبدا پاکى و طهارت، بر پاک ترین قلب عالم هستى، تلاوت و از لبان پاک ترین مخلوق الهى، بر عالم وجود عرضه گردید. و به همین خاطر، تنها کسانى می توانند به این مصحف مطهر نزدیک شده، و از نور پر فیض آن بهره مند گردند که ظاهر و باطنى پاک و طاهر داشته، و از هر گونه آلودگى جسم و روح منزه باشند. ((انه لقرآن کریم. فى کتاب مکنون. لا یمسه الا المطهرون))(2)
با توجه به حساسیت موضوع، خوبست که مصادیق طهارت را یک به یک برشمرده، و پیرامون آنها، اندکى درنگ نماییم:

طهارت کلى جسم
اولین شرط براى تماس با قرآن، پاک بودن از جنابت و داشتن وضو است و بنابر فتواى حضرت امام خمینى(ره):
((مس نمودن خط قرآنى یعنى رساندن جایى از بدن به خط قرآن، براى کسى که وضو ندارد، حرام است.))(3)
و اما براى اینکه گرفتن وضو، ذهنمان را از تخیلات پراکنده خالى سازد، و ما را در هاله اى از معنویت و عرفان قرار دهد، لحظاتى قبل از شروع به آن، به یاد کلام شیرین حضرت امام صادق(ع) بیفتیم، و ضمن عرض ارادت به آن ستاره هدایت، این حالت روحانى را در خود بوجود آوریم
((چون قصد وضو کنى، به آب نزدیک شو، مانند کسى که می خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزدیک کند. زیرا خداوند آب را وسیله مناجات و قرب خود قرار داده است.))(4)

[ روى ناشسته نبیند روى حور
لا صلوه گفت الا بالطهور]

طهارت دهان
در چند حدیث شریف که از ائمه معصومین(علیهم السلام) نقل گردیده، از دهان بعنوان ((راه قرآن)) و ((یکى از راههاى پروردگار)) یاد شده است.

((امام صادق(ع) فرمود: پیامبر(ص) فرمودند:
ـ راه قرآن را پاکیزه سازید.
پرسیدند: اى رسول خدا! راه قرآن چیست؟
فرمود: دهانهاى شما.
پرسیدند: به چه پاکیزه کنیم؟
فرمود: ((به مسواک زدن))(5)
و در حدیثى دیگر چنین آمده است:
((امام رضا(ع) از پدرانش(علیهم السلام) از پیامبر(ص) فرمود:
ـ دهانهاى شما راههایى از راههاى پروردگارتان است، آن را پاکیزه سازید.))(6)
دهان بى حفاظى که غذاى مشکوک و حرام وارد آن می شود،
دهانى که گناهان بزرگى چون دروغ و تهمت و غیبت را مرتکب می شود،
دهانى که براى شکستن دل دردمندى بحرکت در میآید،
دهانى که پیوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند، چگونه می تواند محل تلفظ آیات قرآن باشد؟!
آرى! تلاوت قرآن باید از دهانى پاک بگذرد. و گر نه آب صاف در یک نهر آلوده، بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاک بیرون آید، ((رب تال للقران و القران یلعنه))(7)

طهارت چشم
((از رسول اکرم(ص) نقل شده که فرمودند: ((اعط العین حقها)) حق چشم را ادا کنید.
عرض کردند: حق چشم چیست یا رسول الله؟
فرمود: ((النظر الى المصحف)) نگاه کردن به قرآن.
زیرا تلاوت قرآن از روى قرآن، طبق حدیث، عبادت است. اگر چشم پاک نباشد، توفیق نظر به قرآن را پیدا نمی کند.))(8)
چشم هرزه اى که بدنبال معصیت و خطا می چرخد، و چشم افسار گسیخته اى که دیگر در کنترل صاحبش نیست، اگر هم بر روى خطوط قرآن قرار بگیرد، همچون کورى است که جمال نورانى حق را هرگز مشاهده نخواهد کرد. و به مصداق:

آنچه ما کردیم با خود هیچ نابینا نکرد
در میان خانه گم کردیم صاحبخانه را
جز خطوطى پى در پى، چیز دیگرى از قرآن نخواهد یافت.
[ این نظر از دور چون تیر است و سم
عشقت افزون می شود صبر تو کم]

طهارت روح
روح ناپاکى که اسیر اندیشه هاى شیطانى است، روح پژمرده اى که لطافت و ظرافت خود را از دست داده، و در برخورد با مظاهر معنویت، سرد و بى تفاوت است، روح تیره اى که زنگار گناه و معصیت، تمامی زوایاى آنرا پوشانده است، روح کوچک و حقیرى که فقط خود را می بیند، و سرگرم بازیچه هاى خویش است، چگونه می تواند معنویت قرآن را به هنگام تلاوت، درک و لمس نماید؟!
اما روح پاک و وارسته اى که از علائق مادى فاصله گرفته، و بر اثر خودسازىهاى پیوسته، نورانى و پرجلا شده است؛
روح بلندى که با عبادتهاى خالص و ناب و توجهات روحانى حرکات شرک آلود و اندیشه هاى شیطانى را از خود دور ساخته است؛
این روح با صفا و رحمانى، به هنگام تلاوت قرآن، نورانیت عظیم و فراگیر قرآن را، به خوبى احساس می کند، و هم در پرتو نور آن، حقایق دیگر را…

[ هست قرآن مر تو را همچون عصا
کفرها را درکشد چون اژدها]

طهارت سایر اعضاى بدن
بنابر تعبیر آیت الله جوادى آملى: ((گوش و چشم و دست و سایر اعضا نیز راههاى قرآن است)).(9)
گوشى که صوت ملکوتى قرآن را می شنود و متإثر نمی شود، گوشى که در مسیر خطابهاى قرآن قرار می گیرد، اما گویا هرگز کلامی و یا خطابى نشنیده است، گوشى که از شنیدن غیبت و دروغ و تهمت، لذت می برد، این گوش طهارت ندارد. دستى که ناپاک است و طهارت ندارد، نباید بسوى قرآن دراز شود ((لا یمسه الا مطهرون))(10) جز دست پاکان بدان نرسد.
پس باید تمامی اعضإ بدن را، که راه هاى قرآن هستند، پاک و مطهر نمائیم تا انوار الهى، وجودمان را نورانیت و روشنائى و صفا بخشد.

هرکه کاه وجو خورد قربان شود
هرکه نور حق خورد قرآن شود

و اما لحظه اى درنگ!
طهارت کلى جسم، بسیار آسان است. با یک نیت و مقدارى آب، می توان خود را از آلودگى هاى ظاهرى پاک کرد، و به آسانى قرآن را به لب گذاشت و بوسید و خطوط آنرا لمس نمود.
اما طهارت دیگر اعضإ از جمله: دهان و گوش و چشم و روح، به یکباره امکان پذیر نیست، و باید ضمن توکل بر خداوند بزرگ، با جدیت و تمرین و ممارست، رذائل اخلاقى را از جسم و روح زدوده، و آنچنان پاک و طاهر نمائیم که شایستگى انس و مجالست با کلام وحى ((قرآن)) را بیابیم. ان شإ الله.

خون پلید است و به آبى می رود
لیک باطن را نجاست ها بود

آداب شنوندگان آیات قرآن
شایسته است هنگام شنیدن آواى قرآن و آیات الهى با سکوت عمیق و توجه دقیق موارد زیر را رعایت کنیم:
احترام قلبى خویش را نسبت به کلام الهى ابراز داریم.
در مقابل این بارقه رحمت سر تعظیم و تواضع فرود آوریم.
براى شنیدن این خبر بزرگ آسمانى اعلام آمادگى نمائیم.
با توجه کامل به معانى آن زمینه تدبر و تفکر را در خودمان ایجاد کنیم
با سکوت و تمرکز فکر، جان خود را در معرض تابش این آفتاب حیات بخش قرار دهیم.

قلب و روح خسته و پریشانمان را شاداب و پرتحرک نمائیم.(11)

قاریان قرآن از منظر امام باقر(ع)
امام پنجم باقر العلوم (ع) قاریان قرآن را به سه دسته تقسیم فرموده و انگیزه هر کدام را بیان فرموده اند:

1 کسانى که قرائت قرآن را وسیله امرار معاش و تقرب به ملوک و فزون طلبى نسبت به مردم قرار داده اند.
2 کسانى که قرآن را می خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضایع کرده اند.
3 کسانى که قرآن را تلاوت می کنند و با دستورات شفابخش آن بیمارىهاى قلبى و فکرى خود را درمان می کنند. شب ها با تلاوت قرآن مإنوس هستند و روزها در صحنه هاى زندگى از آنها الهام می گیرند و بخاطر انس با قرآن پهلو از رخت خواب ناز تهى می کنند.
پس خداوند بخاطر این گروه از حاملان معارف قرآن بلا را از اجتماعات دور می کند و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرو میآورد. بخدا قسم این دسته در جامعه، از کبریت احمر کمیاب تر اند.(12)

تلاوت کنندگان از منظر امام صادق(ع)
امام صادق(ع) تلاوت کنندگان قرآن را به سه گروه تقسیم فرموده و نتیجه عمل آنان را بیان می فرمایند:
1عده اى براى نزدیک شدن به سلاطین و زورمندان و براى سلطه یافتن بر مردم (قرآن می خوانند) این دسته اهل آتش اند.
2قاریانى که الفاظ قرآن را از برکرده خوب می خوانند ولیکن حدود آن را ضایع نموده اند اینان هم اهل آتش اند.
3 و گروهى قرآن می خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند. اینان به محکم و متشابه آن اعتقاد دارند فرایض را بجاى میآورند، حلال آن را حلال و حرام آن را حرام دانسته و در مقام عمل تسلیم قوانین قرآننند. این دسته همان کسانى هستند که دست رحمت الهى آنان را از هر سقوطى نجات می دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر که بخواهند حق شفاعت دارند.(13)

آداب حفظ قرآن
1حفظ قرآن را از کودکى به فرزندانمان بیاموزیم؛

2هنگام حفظ، روخوانى قرآن را بدرستى آشنا باشیم؛
3آیات را بالحن و لهجه عربى همراه با تإمل و دقت حفظ کنیم؛
4روش ترتیل را بیاموزیم و با همین روش آیات را فراگیریم؛
5از یک جلد قرآن خوش خط و معین استفاده کنیم؛
6روزى نیم ساعت تمرین داشته باشیم و کم کم مدت آنرا زیاد کنیم؛
7در اوقات منظم مثلا هر روز ساعت 7 صبح به حفظ بپردازیم؛
8حفظ را با سوره هاى کوچک آغاز کنیم؛
9یک بار به صورت کند، یک بار به صورت متوسط و بار دیگر به صورت تند تمرین کنیم؛
10هنگام عصبانیت، گرسنگى، تشنگى و خواب آلودگى حفظ نکنیم؛
11شماره آیات و صفحه قرآن را بخاطر داشته باشیم؛
12حفظ قرآن نیاز به تکرار مداوم دارد.؛
13در مسافرت ها می توانیم بیشتر به تکرار بپردازیم؛
14براى حفظ، از قرآن هاى ترجمه شده استفاده نکنیم؛
15آیه هاى طولانى و سور طولانى را می توانیم بخش بخش کنیم؛
16در حفظ آیات شبیه به هم حفظ شماره آیات و دقت بیشتر لازم است؛
17حفظ قرآن به صورت مباحثه دونفرى آسان تر و مفیدتر است.

آثار تلاوت قرآن
1 نورانیت قلب
عن رسول الله(ص): ((ان هذه القلوب تصدإ کما یصدإ الحدید. قیل: یا رسول الله فما جلاوها؟ قال: تلاوه القرآن)) این دلها نیز همانند آهن زنگار می بندد. عرض شد: اى رسول خدا، صیقل دهنده دلها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن.
عن امیر المومنین(ع): ((ان الله سبحانه لم یعظ إحدا بمثل هذا القرآن، فانه حبل الله المتین وسببه الامین وفیه ربیع القلب وینابیع العلم وما للقلب جلإ غیره)) خداوند سبحان، هیچ کس را به چیزى مانند این قرآن اندرز نداده است؛ زیرا قرآن ریسمان محکم خدا و دستاویز مطمئن اوست. در این قرآن بهار دل است و چشمه هاى دانش. و براى صیقل دادن دل، چیزى جز آن وجود ندارد.

2 زیاد شدن حافظه
3 ایجاد معنویت در میان اهل منزل
عن رسول الله(ص): ((ما اجتمع قوم فى بیت من بیوت الله یتلون کتاب الله ویتدارسونه بینهم الا نزلت علیهم السکینه وغشیتهم الرحمه وحفتهم الملائکه…)) هیچ گروهى در خانه اى از خانه هاى خدا براى تلاوت کتاب خدا و مباحثه آن جمع نشدند، مگر این که آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت فرایشان گرفت و فرشتگان آنان را در میان گرفتند…
4سعه صدر و توسعه روزى

قال النبى(ص): ((نوروا بیوتکم بتلاوه القرآن!.. فان البیت اذا کثر فیه تلاوه القرآن کثر خیره وإمتع إهله…)) خانه هاى خود را به خواندن قرآن روشن کنید… چون تلاوت قرآن در خانه زیاد شود، خیر آن افزایش پیدا می کند و اهل آن از نعمت هاى الهى برخوردار می شوند.
عن على(ع): ((إفضل الذکر القرآن به تشرح الصدور و تستنیر السرائر)) بهترین ذکر (وسخن) قرآن است،با قرآن است که سینه ها فراخ می شود و درونها روشن می گردد.

5 قدرت و توکل در برابر ناملایمات(14)

نویسنده: سیدحسن احمدى نژاد
———–
پینوشت‏:
1دیوان اقبال.
2واقعه، 79 77.
3توضیح المسائل مسئله 317.
4مصباح الشریعه، باب دهم.
5الحیات، ج 2، ص 161 162.
6همان.
7چه بسا تلاوت کننده قرآن که قرآن او را لعن می کندمستدرک ج 1 ص 291..
8آداب قرآن، مهدى مشایخى، ص 104.
9همان، ص 105.
10واقعه، 79.
11آداب قرآن، مهدى مشایخى، ص 166.
12امالى صدوق، ص 179 والحیات ج 2، ص 171.
13الحیاه، ج 2، ص 172.
14با استفاده از آموزش قرآن، عبدالرحیم موگهى.