فلسفه این که در پایان نماز سه بار «اللّه اکبر» می گوییم و دست ها را به بالا می آوریم چیست؟
پاسخ
آنچه مورد توصیه روایات و در نتیجه فتوای مراجع محترم تقلید است، این می باشد: «مستحبّ است نمازگزار پس از اتمام نماز، سه مرتبه دست ها را بالا آورده و در همین حالات سه مرتبه «اللّه اکبر» هم بگوید؛ هم چنین به هنگام سلام بدون روی گرداندن از قبله به جانب راست توجّه کند و اگر در سمت چپ او نیز کسی هست به سمت چپ نیز اشاره و سلام را تکرار کند و اگر نماز جماعت است یک سلام نیز به سمت جلو به سمت امام ادا نماید»[1].
در خصوص علّت استحباب این عمل نیز یکی از شاگردان حضرت صادق علیه السلام می گوید: از حضرت امام صادق علیه السلام پرسیدم به چه علّت نمازگزار پس از سلام نماز سه مرتبه تکبیر گفته و با هر تکبیر دست ها را بلند می کند؟ ایشان پاسخ فرمودند: بدین علّت که وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله، مکه را فتح نمود، نماز جماعت ظهر را با اصحابش در کنار حجرالاسود اقامه کرد و آنگاه که سلام نماز را داد دست ها را بلند کرد و سه مرتبه تکبیر گفت و این دعا را خواند:
«لا اله الا الله وحده وحده انجز وعده و نصر عبده و اعز جنده و غلب الاحزاب وحده فله الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو علی کل شی ء قدیر»[2]
؛ «پس رو به یارانش فرموده و خطاب کردند: این تکبیرات و دعا را هیچ وقت بعد از ادای نماز واجب، فراموش نکنید، چرا که ذکر تکبیرات بعد از سلام نماز و خواندن دعای مذکور به منزله سپاس و تشکر از خداوند بر پیروزی اسلام و مسلمانان بر کفر و الحاد است».
بنابراین، «اللّه اکبر» در واقع شعار برتری و اعتلای مکتب توحید و پیروزی اسلام بر کفر است که در فتح مکه تحقّق پیدا کرد و لذا است که نماز با «اللّه اکبر» شروع می گردد و مستحبّ است که با «اللّه اکبر» ختم شود.
برخی برای این تکبیر آخر نماز اسراری را نیز مطرح نموده اند:
1- هر تکبیر به یک نوع از توحید الهی اشاره دارد: توحید افعالی، توحید ذات خدا، توحید در اسماء و صفات و نمازگزار با هر تکبیر زبان به اعتراف می گشاید.
2- بلند کردن دست ها و نزدیک ساختن به گوش، اشاره به دور افکندن تعلّق خاطر خود حتی نسبت به نماز است تا مبادا عجب و خودبینی در قلب او راه یابد.
3- اظهار ذلّت، عجز، قصور و تقصیر خویش در محضر مقدّس حضرت باری تعالی است.[3]
پی نوشت ها
[1] . مستدرک الوسائل، ج 5، ص 52؛ عروه الوثقى، ج 1، ص 540 ..
[2] . وسائل الشیعه، ج 6، ص 452 ..
[3] . ر. ک: آداب نماز، امام خمینى( ره)، ص 377 ..