تفاوت خواب و مرگ چیست؟ آیا انسان به هنگام مردن مانند خواب رفتن، چیزى را درک می کند؟
در دو قسمت به پاسخ پرسش می پردازیم: الف) مردن مثل خواب است؛ ب) همان طور که انسان در خواب متوجه چیزهایى است، در مرگ و پس از مرگ نیز متوجه چیزهاى بیشترى می شود.
در مورد قسمت اوّل، این توضیح لازم است که مرگ و خواب، شباهت بسیارى به هم دارند، ولى یک تفاوت عمده و اساسى میانشان هست که آنها را از هم متمایز می سازد و آن این که خداوند هم در مرگ و هم در خواب روح انسان را قبض می کند، امّا در مرگ دیگر روح به بدن باز نمی گردد و دستگاه مغز آدمی تعطیل می شود، ولى در خواب، فقط بخشى از دستگاه مغز تعطیل می شود و روح دوباره به بدن باز گردانده می شود: (اللَّهُ یتَوَفَّى الاَْنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِى لَمْ تَمُتْ فِى مَنَامِهَا فَیمْسِکُ الَّتِى قَضَى عَلَیهَا الْمَوْتَ وَ یرْسِلُ الاُْخْرَى إِلَى أَجَل مُّسَمًّى)[22]؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ به تمامی باز می ستاند و ارواحى را که نمرده اند نیز به هنگام خواب می گیرد؛ سپس ارواح کسانى را که فرمان مرگ آنها را صادر کرده، نگه می دارد و ارواح دیگرى را [که باید زنده بمانند]تا سرآمد [وقت]معینى باز می گرداند.
به این ترتیب، روشن می شود که خواب برادر مرگ و شکل ضعیفى از آن است. از امام جواد(ع) سؤال شد مرگ چیست؟ فرمود: مرگ همان خوابى است که هر شب به سراغ شما می آید، جز این که مدّتش طولانى است و انسان از آن بیدار نمی شود تا روز قیامت.[23]
در مورد قسمت دوم سؤال، باید چنین توضیح داد: چنان که انسان در خواب چیزهایى را متوجه می شود، پس از مرگ نیز در مقیاس وسیع تر مسائل را می فهمد. وقتى انسان می میرد، پرده از مقابل چشمان او کنار می رود و عالَمی فراتر از عالم دنیا را مشاهده می کند. در آن عالَم، محدودیت هاى این عالم وجود ندارد و زمان و مکان در آن جا مطرح نیست. زندگى آخرتى در مقایسه با زندگى دنیایى، بسیار عمیق تر و پر دامنه تر است؛ قرآن کریم در این مورد می فرماید: (وجاءَت سَکرَهُ المَوتِ بِالحَقِّ ذلِکَ ما کُنتَ مِنهُ تَحید * ونُفِخَ فِى الصّورِ ذلِکَ یومُ الوَعید * وجاءَت کُلُّ نَفس مَعَها سائِقٌ وشَهید * لَقَد کُنتَ فى غَفلَه مِن هـذا فَکَشَفنا عَنکَ غِطَـاءَکَ فَبَصَرُکَ الیومَ حَدید)[24]؛ و سرانجام سکرات [و بى خودى در آستانه] مرگ، حقیقت را[ پیش چشم او] می آورد[ و به انسان گفته می شود] این همان چیزى است که تو از آن می گریختى و در صور دمیده می شود؛ آن روز، روز تحقق وعده وحشتناک است. هر انسانى وارد محشر می گردد در حالى که همراه او حرکت دهنده و گواهى است. [به او خطاب می شود] تو از این صحنه [و دادگاه بزرگ] غافل بودى و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم و امروز چشمت کاملا تیزبین است.
—————
[22] زمر، آیه 42.
[23] بحارالأنوار، ج 6، ص 155؛ ر.ک: تفسیر نمونه، ج 22، ص 261 ـ 263 و ج 5، ص 272 ـ 273.
[24] ق، آیه 19 ـ 22.