احیا در شب عید قربان (مفاتیح الجنان)
اعمال ماه ذی الحجه؛ شب دهم- از لیالی متبرکه و از آن چهار شبی است که احیای آنها مندوب است و درهای آسمان در این شب باز است.
احیا در شب عید قربان (زاد المعاد)
اعمال ماه ذی الحجه؛ بدان که شب عید اضحى (قربان) از جمله چهار شب است که احیاى آنها سنّت مؤکّد است و منقول است که در این شب درهاى آسمان بسته نمی‌شود، براى آن‌که صداهاى دعاى حاجیان بالا رود و صداى ایشان در آسمان پیچیده است مانند صداى مگس عسل در میان کند و حق تعالى حاجیان را ندا می‌کند که منم پروردگار شما و شمایید بندگان من و حقّ مرا ادا کردید و بر من لازم است که دعاى شما را مستجاب گردانم، پس هرکه مستحقّ آمرزش است همۀ گناهان او را می‌آمرزد و هر که سزاوار آن نیست گناهانش را کم می‌کند، پس هرکه با ایشان در عبادت و دعا شریک شود با ایشان در ثواب شریک خواهد بود
احیا در شب عید قربان (بلدالامین)
شهر ذی الحجه؛ إن استطعت أن تحیی لیله الأضحى فافعل فإن أبواب السماء لا تغلق تلک اللیله لأصوات المؤمنین فإذا أصبحت
ماه ذی الحجه؛ اگر توانستی احیا بدار شب عید قربان را بدرستی که درهای آسمان در این شب برای شنیدن صدای مومنان باز است و بسته نمی شود تا هنگامی که صبح شود.
احیا در شب عید قربان (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ هذا مبدأ ذکر الأعمال الأشهر الثلاثه أعنی شوال و ذی قعده و ذی حجه من کتاب الإقبال، الباب الرابع فیما نذکره مما یتعلق بلیله عید الأضحى و یوم عیدها، فصل فیما نذکره من فضل إحیاء لیله عید الأضحى
جلد اول، شروع ذکرهای اعمال ماه های سه گانه، یعنی شوال، ذی القعده و ذی الحجه از کتاب اقبال الاعمال، باب چهارم، اعمالی که متعلق به شب و روز عید قربان است، فصل اول، فضیلت احیای شب عید قربان:
رُوِّینَا ذَلِکَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِیمَا رَوَاهُ عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ
جدّم «ابو جعفر طوسى» -رحمه اللّه-در روایتى منقول از امام صادق-علیه السّلام-به نقل از پدر و جدّ بزرگوارش آورده است:
کَانَ یُعْجِبُهُ أَنْ یُفَرِّغَ نَفْسَهُ أَرْبَعَ لَیَالٍ فِی السَّنَهِ وَ هِیَ أَوَّلُ لَیْلَهٍ مِنْ رَجَبٍ وَ لَیْلَهُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ لَیْلَهُ الْفِطْرِ وَ لَیْلَهُ الْأَضْحَى
على-علیه السّلام-دوست داشت که در طول سال در چهار شب خود را از کارهاى دیگر فارغ ساخته و به خود بپردازد [و آنها را احیا کند]. این چهار شب عبارت‌اند از: شب اول ماه رجب، شب نیمه‌ى شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان.[1]
و اعلم أن إحیاء اللیالی بالعبادات هو أن یکون حرکاتک و سکناتک و إراداتک و کراهاتک جمیعها معاملات لله جل جلاله و تقصد بها التقرب إلیه و الإقبال علیه و الأدب بین یدیه فیما یکرهه أو یرضاه کما یکون العبد بین یدی مولاه إذا کان المولى یراه فإن کانت فیها عبادات متعینات فاعمل علیها و إن لم یکن فیها عباده متعینه أو کانت فیها عبادات مرویات و لکن یبقى من اللیل ما لیس له وظائف متعینات فلیکن إحیاء ما یتخلف من اللیله التی یراد إحیاؤها بالعبادات بالاستغفار و إصلاح ما بینک و بین الله جل جلاله من طهاره الأسرار و زوال ظلمه الإصرار و ما یحتاج مثلک إلیه من الأذکار و سعاده الدنیا و دار القرار و إن غلبک النوم [یوم ما] فلیکن نومک على نیه التقرب إلى العظمه الإلهیه لتستعین به على النشاط و الإقبال على زیاده العبادات للأبواب الربانیه فإذا عملت على هذا النظام تکون قد ظفرت بإحیاء تلک اللیله على التمام إن شاء الله جل جلاله
مقصود از احیای شب؛ مراد از احیاى شب با انجام عبادات، آن است که همه‌ى حرکات، سکنات، خواست‌ها و ناخوشایندى‌هاى تو، همگى معامله و مراقبه با خداوند-جلّ جلاله-باشد و نیت تو از آنها، تقرب و اقبال به درگاه خدا و رعایت ادب در همه‌ى امور-اعم از خوشایند و ناخوشایند-در پیشگاه خدا باشد، به صورتى که گویا در پیشگاه مولاى خود هستى و مولاى تو، تو را می‌بیند. بنابراین، اگر آن شب، عبادت مخصوصى داشت، به همان‌ها عمل کن و اگر عبادت خاصى نداشت، یا عبادت ویژه‌اى بر آن شب نقل شده بود ولى بخشى از شب داراى وظیفه‌ى مشخص نبود، مقدار باقى‌مانده از شب را با انجام استغفار و اصلاح رابطه‌ى میان خود و خداوند-جلّ جلاله-با تطهیر دل و زدودن تاریکى‌هاى حاصل از اصرار بر گناه و انجام اذکار و امور دیگر که براى کسب سعادت دنیا و سراى جاودانه‌ى آخرت بدان نیاز دارى، احیا کن و اگر خواب بر تو چیره شد، به نیت تقرب به عظمت الهى بخواب تا بدین‌وسیله نشاط لازم را تحصیل نموده و به انجام عبادات بیشتر به درگاه ربانى روى آورى. اگر به این ترتیب عمل کنى، ان شاء اللّه تعالى به صورت کامل به احیاى شب، نایل خواهى شد.
[1]) مصباح المتهجد، ص 648. نیز ر. ک: صحیفه‌ى سجادیه، دعاى 46.