آیا شیطان بعد از مرگ به سراغ انسان می آید؟

آیا «شیطان»، بعد از مرگ نیز به سراغ انسان می آید؟

خیر؛ آن چه مسلم است، دنیا دار تکلیف است و آخرت و جهان پس از مرگ، دار جزاست. حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمود: امروز [زندگى در دنیا] با عمل و تکلیف [توأم است] و حسابى در آن نیست، ولى آخرت، روز حساب رسى [به اعمال]است و دیگر جاى تکلیف و عمل نیست.[61] هم شیطان و هم انسان در دنیا داراى اختیار هستند؛ بنابراین شیطان بعد از دنیا توان و اختیار وسوسه ندارد.
او به هنگامی که خود را مطرود دستگاه خداوند دید، طغیان و لجاجت را بیشتر کرد و به جاى توبه و بازگشت به سوى خدا و اعتراف به اشتباه، تنها چیزى که از خدا تقاضا کرد، این بود: (قَالَ أَنظِرْنِى إِلَى …)[62]؛ خدایا! مرا تا پایان دنیا مهلت ده و زنده بگذار. خداوند متعال، این تقاضاى او را به اجابت رساند: (قَالَ إِنَّکَ مِنَ الْمُنظَرِین …)[63]؛ به تو مهلت داده خواهد شد.
آن گاه هدف خود را از این عمر طولانى چنین بیان کرد: (قَالَ فَبِمَآ أَغْوَیتَنِى لأََقْعُدَنَّ …)[64]؛ اکنون که مرا گمراه ساختى! بر سر راه مستقیم تو براى آنها کمین می کنم. تا همان طور که من گمراه شدم، آنها نیز به گمراهى بیفتند!
معلوم است که گمراهى انسان در همین دنیا تحقق می یابد، چون اراده و اختیار فقط در این دنیا وجود دارد و انسان در سایه اراده و اختیار است که اعمال خیر و یا زشت انجام می دهد.[65]
—————
[61] نهج البلاغه، خطبه 42.
[62] اعراف، آیه 14.
[63] همان، آیه 15.
[64] همان، آیه 16.
[65] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 6، ص 108 ـ 112؛ شهید مرتضى مطهرى، معاد، ص 219؛ عبدالله جوادى آملى، مبادى اخلاق در قرآن، ص 86 ـ 89.